Холдор Чиниқулов, Анвар Жўлиев

Палеогеографияси.
Эрта вендда Европанинг анча қисми 
музликлар билан қопланган. Норвегия, Швеция, Шпицберген, 
айниқса Шарқий Европа платформасининг қуруқликларида тил-
литлар кенг тарқалган.
Шарқий 
Европа 
платформаси 
ҳудудида 
лапланд 
музланишидан сўнг трансгрессия бошланган ва денгизлар 
марказий ва шимолий районларни қамраб олган.
Шимолий Ўролда оролларѐйи зонаси жойлашган ва унда 
андезитли вулканизм фаолият кўрсатган. Қутбий Ўролда Янги 
Ернинг жанубида кечки рифей вақтидан чуқурсувли шароитлар 
сақланиб қолган ва бунда терриген чўкиндилар қаторида базальт 
ѐтқизиқлари ҳосил бўлган. 
Ўролнинг саѐз денгиз ѐтқизиқлари орасида тиллитлар 
учрайди. Трансгрессия вендда Сибир платформаси ҳудудини ҳам 
қамраб олган. Қуруқлик майдони камайган ва саѐз денгиз 
шароитларида карбонатли чўкиндилар тўпланган. Терриген 
ѐтқизиқлар фақат Сибир платформасининг жанубидаги тор 
соҳилбўйи зонасидагина тўпланган. 
Улкан Сибир денгизининг марказий қисмида шўрлик юқори 
бўлган ва бунда қумлар, гиллар, карбонатлар, гипс ва ангидрит 
тўпланган. 

---

375 
Марказий Осиѐда ювилиш вилоятлари ва кенг шельфлар 
мавжуд бўлган. Денгиз шельфида карбонатли терриген 
чўкиндилар ҳосил бўлган. Чуқурсувли ҳавзаларда спилит-диабаз-
кремнийли ҳосилалардан таркиб топган офиолит мажмуалари кенг 
тарқалган. Бундай ѐтқизиқлар Қозоғистон-Тиѐншон вилоятида, 
Марказий Қизилқумда ва Олтой-Саян вилоятининг баъзи 
районларида учрайди. Хитой-Корея континентида авлакогенлар 
венднинг бошларида ѐпилган ва бутун венд давомида континент 
кўтарилган.
Эрта венд музланишининг излари Скандинавия, Шарқий Ев-
ропа платформаси (Белоруссия), Тиѐн-Шон, Хитой, Африка ва Ав-
стралияда яхши сақланиб қолган.
Венд даврининг иккинчи ярмида ландшафт-иқлимий 
шароитлар сезиларли даражада ўзгарган. Ер юзаси ҳароратининг 
сезиларли кўтарилишидан далолат берувчи карбонат-терригенли 
ва карбонат-эвапоритли ҳосилалар кенг ривожланган. Йирик 
музлиқ қопламаларининг эриши туфайли Дунѐ океанининг сатҳи 
кўтарилган ва кенг трансгрессия бошланган. Юқори ҳарорат 
тўғрисида нафақат эвапоритлар ва юқори магнезиал карбонатлар, 
балки ҳозирги замон рифларига ўхшаш биогерм қурилмалари ҳам 
далолат беради.