Hodisalari Irsiyat va o'zgaruvchanlik

Mikroorganizmlar genetikasi
Reja:


1. Irsiyat va o'zgaruvchanlik
2.Mikroorganizmiar genotipi va fenotipi haqida tushuncha.
3.Mikroorganizmiardagi transformatsiya, transduksiya hodisalari

Irsiyat va o'zgaruvchanlik

Mikroorganizmlarda ham, xuddi boshqa tirik jonivorlardagi kabi, muayyan turga xos belgilar nasldan-naslga o'tadi. Lekin tashqi muhit ta'siri ostida bir turdagi morfologik, fiziologik xossalar o'zgarishi mumkin. Masalan, Lui Paster kuydirgi qo'zg'atuvchisida sun'iy yo'l bilan qaytmas o'zgarishlar hosil qildi va shu kasallik-lardan saqlaydigan vaksinalar ishlab chiqdi. N.F Gamaleya oziqa muhitiga litiy xlorid qo'shilganida, vabo vibrionining morfologiyasi o'zgarishini kuzatdi. Bu misollar yashash sharoitiga qarab, mikro­organizmlar o'z xossalarini o'zgartira olishini ko'rsatadi.

Irsiyat bilan o'zgaruvchanlik bir-biri bilan chambarchas bog'liq ikki jarayon bo'lib, tiriklikning asosini tashkil ctadi. Hozirgi vaqtda miki'oorganizrnlarning irsiy xususiyatlari va o'zgaruvchanligi boshqa oiganizmlarnikiga qaraganda yaxshi o'igamlgan.
1925-yilda GA.Nadson va G.S.Filippov achitqi zamburug'-lariga rentgen nurlarini ta'sir ettirib, yangi mutantlar olishga muvaf-faq bo'lganlar. Ulardan keyin 1928—1932-yillarda M.N.Meysel achitqilaiga xloroform va kuchsiz sian tuzlari ta'sir ettirib, yangi mutantlar olgan. Mikroorganizmlarda genetika qonuniyatlarini o'rganish muhim ahamiyatga ega, chunki bakteriyalarning tez bo'linishi va naslining nihoyatda ko'p, mayda bo'lishi va kam joyni egallashi ulami nihoyatda qulay obyekt qilib qo'yadi. Masa­lan, ichak tayoqehasi ko'payar ekan, har 15 minutda bo'linib turadi, bitta hujayra naslining soni 18—24 soatdan keyin 1 mm³ da 24 milliardga yetadi.
Mikroorganizmlarda f'enotipik (nasldan naslga o'tmaydigan) va genotipik (nasldan naslga o'tadigan) o'zgaruvchanlik farq qili nadi. Bular hujayraning ikki asosiy xususiyati: genotipi va feno-lipigabog'liqdir.
Genotip hujayradagi umumiy genlar majmuasi (yig'indisi) bo'lib, organizmning butun bir guruh xossalarini, tashqi muhitning turli sharoitida turlicha namoyon bo'ladigan xossalarini belgilab beradi. Biroq genotip har qanday sharoitda nisbiy doimiyligini saqiab qoladiki, bu hoi mikroorganizmlar turlarini bir-biridan farq qilib, ajratib olishga imkon beradi.
Fenotip har bir individuumdagi morfologik va fiziologik xossa-larning umumiy kompleksidir. Fenotip go'yo ma'lum bir konkret yashash sharoitida genotip xarakterining tashqi ko'rinishi ifodasidir. Genotip hujayraning umumiy yuzaga chiqishi mumkin bo'lgan xususiyati bo'lsa, fenotip ushbu xususiyatlarning ko'zga ko'rina-digan ifodasidir.