Hocn, hscn,H2CO3

Organik kimyo – organik birikmalar kimyosini o’rganuvchi fan.
Molekulasi tarkibida ,,C ‘’ atomi bo’lgan birikmalar organik birikmalar deyiladi. ( CO, CO2, HCN, HOCN, HSCN,H2CO3 va shu kislotalarning birikmalari anorganik birikmalarning muhim sinflariga xos xususiyatini nomoyon qilganliklari uchun anorganik kimyoda o’rganiladi !!!)
Berselius – fanga 4 ta termini kiritdi:

1. 
   Organik kimyo -1808 yil 2. Izomeriya- 1830 yil 3. Allatropiya-1840 yil 4. Kataliz- 1835 yil
   

Organik kimyo tarraqiyotini 4 bosqichga ajratish munkin ! 1.Empirik davr—Insonning ilk bor organik moddalar bilan tanishuv davri.

2. 
   Analitik davr--Dastlabki nazariyalar yaratilgan davr.
   
3. 
   Tuzulish nazariyasi davri—tuzilish nazariyasi yaratilgan davrni o’z ichiga oladi.
   
4. 
   Hozirgi zamon davri –molekular atomistic yoki ilmiy takomillashuv davri.
   

Eng muhim sintezlar



1).1824-yil Vyoller laborotoriya sharoitida birinchi bo’lib ditsiandan – oksalat ( shavel) kislotani
kashf etdi. (CN)2+H2O=(COOH)2+ 2NH3
2). 1828-yil Vyoller ammoniy sianatdan mochevina (karbamidni) sintez qildi NH4CN NH2(CO)NH2

3. 
   1842-yil Zinin nitro benzolni qaytarib anilinni sintez qildi. C6H5NO2+3H2S=C6H5NH2+2H2O+3S C6H5NO2+3H2=C6H5NH2+2H2O
   

C6H5NO2+ 3(NH4)2S=C6H5NH2+2H2O+3S+NH3

3. 
   1845-yilda Kolbe etanoldan- sirka kislotani sintez qildi C2H5OH+{O}= CH3COOH + H2O
   
4. 
   1854-yil Bertlo—yog’ni sintez qildi
   

5. 1861-yil Butlerov chumoli aldegiddan Ca(OH)2 bilan qizdirib shakarsimon moddani sintez qildi. 6HCHO=C6H12O6

6. 
   1814-yilda Krixgof kraxmalni gidrolizlab glukozasintez qildi.
   

1. 
   Organik kimyodagi eng muhim nazariyalar
   

1. 
   ,, C” barcha birikmalarda ,,IV’’ valentli ekanligini 1857 – yili Kekule va Kolbelar tomonidan aniqlandi.
   

1860- yil ga kelib Kuper va Kekulelar tomonidan yana bir bor isbotlandi.

2. 
   1815- yil Gey Lyusak, 1823- yilda Vyoller,1832-yil Libix tomonidan radikallar nazariyasi taklif qilindi
   
3. 
   Uglerod atomlari o’zaro birikib uzun C-C bog’ hosil qilishi aniqlandi.(F.Kekule va A. Kuper , 1858)
   

2. 
   Rus olimi A.M.Butlerov
   

1. 
   Izomeriya xodisasini birinchi bo’lib tushuntirb berdi (1864 yil)
   
2. 
   Izobutilenni sintez qildi va uning polimerlanish reaksiyasini amalga oshirdi(1867-yil), bu bilan molekular birikmalariga asos soldi.
   
3. 
   1861-yil Butlerov o’zining ,,Tuzulish nazariyasini’’ taklif qildi va 5 qoidani kiritdi
   

Tuzilish nazariyasi

1. 
   Molekulada atomlar tartibsiz joylashgan emas balki ular bir-biri bilan o’z valentliklariga muvofiq xolda birikadi.
   

2. 
   Moddaning xossalari uning molekulasi tarkibidagi qanday atomlar va qancha miqdorda bo’lishigagina emas balki ularning kimyoviy tuzilishiga ham bog’liq bo’ladi.Kimyoviy tuzilishning bu qoidasini. Izomeriya hodisasini tushinturib beradi.
   

3. 
   Berilgan moddaning xossasini o’rganish natijasida uning kimyoviy tuzilishini , kimyoviy tuzilishini bilgan xolda uning xossalarini aytib berish munkin.
   

4. 
   Moddanng molekulasidagi atomlar va atomlar gruppasi o’zaro br biriga tasir etib turadi.
   

5. 
   Kimyoviy reaksiyalarda modda molekulasini tashkil etgan barcha atomlargina emas balki ayrim atomlar yoki atomlar gruppasi ham ishtirok etadi
   

Organik moddalar	Anorganik moddalar
Organik moddalar molecular tuzilishga ega bo’lgan birikmalar bo’lib,ularning molekulalari kovalent bog’lanish asosida vujudga keladi	Anorganik moddalar esa ko’pchiligi ion va qutubli kovalent bog’lanish asosida vujudga keladi
Organik birikmalar anorganik birikmalarga nisbatan barqaror emas, qizdirilganda oson parchalanadi. Ular 400-500*C artofida qizdirilganda to’liq parchalanib ketadi	Anorganik birikmalar organic birikmalarga nisbatan ancha barqaror
Organik birikmalar orasida ketadigan reaksiyalar sekinboradi bazilari katalizator ishtirokida ketadi	Anorganik birikmalar orasida reaksiyalar tez boradi
Organik birikmalarning 10 mln dan ortiq turi bor	Anorganik birikmalarning esa 400 000 dan ortiq

Organik birikmalar hammasi yonadi (CO2 va H2O)

Anorganik birikmalar ko’pchiligi yonmaydi

Omadbek Qahramonov @Kimyo_Biologiya_Supper 993935149
Izomeriya hodisasi.

Izomeriya terminini fanga 1830-yilda Berselius kiritgan.
Izomeriya mohiyatini 1864 – yilda Butlerov o’zining tuzilish nazariyasini ikkinchi qoidasi orqali tushuntirib bergan.
Izomeriya (“izos” – teng va ”meros’’ – qism manosini bildiradi) – tarkibi va molekulyar massasi bir hil lekin tuzilishi va hossalari bilan farq qiluvchi moddalar izomerlar deyiladi.
^C2^H5^{OH ga ikki xil modda mos keladi
M; C}2^H5^{OH – spirt (etil) suyuqlik qaynash temperaturasi 78 oC; CH}3^CH2^OH
CH3^OCH3 ^{dimetil efir gaz suyuqlanish temperaturasi 23,6 oC; CH}3 ^{– O – CH}3 ^C3^H6^{O ga ham ikki hil shakl mos keladi.}

Opti
^CH3^CH2^{CHO aldegid shakl; CH}3^-CO-CH3 ^{keton shakl} Izomerlarni ikkita turi bor.

1. 
   
   Trans
   
   Sis
   ^{tuzilish izomer. M; C}4^H10 ^CH3^-СH2^-CH2^-СH3 ^butan
   
   1. 
      ^{zanjir izomer; butan izomerlari misol bo’ladi; Izobutan; CH}3^-CH(CH3^)-CH3^{; CH}3^-СH2^-CH2^-СH3 n-butan
      
   2. 
      ^{Holat izomer; a) karrali bog’ holatiga ko’ra; buten-1 CH}3^-CH2^CH=CH2^{; buten-2 CH}3^-CH=CH-
      

^CH3
^{b) funksional gruppa holatiga ko’ra; C}3^H8^{O propanol-1-CH}3^-CH2^-CH2^{OH; propanol-2- CH}3^{- CH(OH)-CH}3

3. 
   ^{funksional guruh izomeri. C}3^H6^{O ga ikki xil modda mos keladi.}
   

^C3^H6^{O CH}3 ^{— CH}2 ^{— CHO – propanal; CH}3 ^{— CO — CH}3 ^{- propanon}

2.