Хўжахонов исмоилжон мансурович ўзбекларнинг миллий ўзлиги

Ўзбекларнинг миллий ўзлиги

Download 1,07 Mb. bet 13/61 Sana 09.07.2022 Hajmi 1,07 Mb. #760120

Bog'liq
ozbeklarning milliy ozligi

Ўзбекларнинг миллий ўзлиги

25

рол ўйнаган. Ижтимоий ҳаётдаги кўплаб ҳодисалар (ҳарбий ни-золар, ижтимоий тенгсизлик, синфий кураш, жиноятчилик ка-билар)нинг сабаби инсон табиатининг биологик жиҳатларига асосланади.¹

Модернизм нуқтаи назарига кўра, миллатнинг шакллани-шида маданий ўзига хослик маълум даражада аҳамиятга эга бўлса-да, бироқ миллатнинг асл илдизи маданиятда эмас, бал-ки сиёсий иқтисодда ётади. Ушбу концепцияда умуман миллат-гача бўлган даврда этник мансублик ҳисси, ҳақиқатан, мавжуд эдими ёки йўқми? – деган масала сўроқ остига олинади. Модер-нистлар миллатга саноатлашиш даврида капитализмнинг ва давлатнинг ривожланиши натижасида пайдо бўлган тарихий ҳодисадир, деб қарайдилар. Миллатга нисбатан модернистик ёндашув асосчиларидан бири Эрнест Геллнернинг фикрича, миллатни саноат тараққиёти сабабли ҳозирги жамиятнинг маданий умумийликка бўлган эҳтиёжи, деб тушуниш мумкин. Миллатнинг шаклланиши эса бевосита умумий таълим ва ом-мавий ахборот воситаларининг кенг тарқалиши билан боғлиқ-дир. Унинг фикрича, миллат – бу аниқ бир мақсадда ташкил қи-линган жамоадир. Миллатнинг шаклланишида миллий элита (зиёлилар ва сиёсатчилар) асосий роль ўйнайди. Б. Андерсон-нинг концепциясига асосан, ҳозирги миллатлар сунъий ташкил қилинган “тасаввур қилинадиган сиёсий жамиятлардир”. Улар-нинг шаклланишида китоб нашр қилишнинг (босма адабиёт) кашф этилиши, миллий тилнинг пайдо бўлиши каби сабаблар катта рол ўйнаган.² Шундай қилиб, модернистлар миллатнинг келиб чиқиши ва шаклланишини замонавий сиёсий, иқтисодий, ижтимоий ва маданий ўзгаришлар билан боғлиқ ва у “сунъий тузилиш” маҳсулидир, деб ҳисоблайди.

Этносимволизм тарафдорлари нуқтаи назарига кўра, мил-латнинг илдизи иқтисодий асос билан бир қаторда этник ман-сублик ҳам ҳисобланади. Ушбу ёндашув тарафдорлари ҳам

• 
  Пьер Ван дер Берге. Раса и этничность: социобиологическая перспектива­ // Вопросы национализма. 2014. №4 (20). – С.90.
  

² Маликов А. Идентиклик масаласи билан боғлиқ назарий қа-рашлар: примордиализм ва конструктивизм // Мустақиллик йилла-рида ўзбекларнинг миллий ўзликни англаши ва менталитети. – Т., 2015. 36 бет.
26 Исмоилжон ХЎЖАХОНОВ
миллатга мутлақо табиий воқеилик деб қарашмаса-да, унинг асосида бирмунча қадимий тарих ва этник ўзликни англаш ёта-ди, деб ҳисоблайдилар. Этносимволизм ёндашувига кўра, сано-атлашиш даврига қадар ҳам маданиятида, тарихий хотирасида, аждодлар ҳақидаги афсоналарда ва маълум бир бирдамлик асосида кўплаб этник гуруҳлар вужудга келган. Бундай ёнда-шув Энтони Смитнинг ишларида ўз аксини топган бўлиб, унинг фикрича, ҳозирги миллатларнинг келиб чиқиши ўтмишдаги эт-ник жамоалар билан боғлиқдир.¹

Миллий ўзликни англаш миллатнинг муҳим белгиларидан бири ҳисобланади. Совет даври адабиётларида миллатга бе-рилган таърифларда унинг объектив меъëрлари, ҳудуд, иқти-содий ҳаёт бирлиги, тил, маданият, турмуш ва анъаналарга кўпроқ урғу берилиб келинар эди. Тарихий тажриба шуни кўр-сатмоқдаки, миллат ҳаётида субъектив омиллар, авваламбор, уларнинг миллий ўзликни англаши ва тарихий хотираси ҳам муҳим ўрин тутади. Шу боис, кейинги йилларда миллат билан боғлиқ тадқиқотларда миллий ўзликни англашга миллатнинг бошқа (объектив, табиий) белгиларидан кўра кўпроқ устувор-лик бериш кузатилмоқда.

“Миллий ўзликни англаш” деганда тор маънода миллат аъ-золари томонидан маълум бир миллатга мансубликнинг анг­ лаб етилиши тушунилса-да, лекин кенг маънода миллат аъзо-лари томонидан миллий қизиқишларини, ўзларини “бирлик” сифатида, ўз миллий қадриятларининг ворислари сифатида, тарихий жараёнлар субъекти сифатида ҳамда ўз тарихи ва ма-даниятини англаганлиги тушунилади.

Хуллас, миллий мансублик ва унинг барча томонлари киши-лар тасаввурида илмий асосланган бўлса, уни миллий ўзликни англаш, деб аташ мумкин. Миллий ўзликни англаш таркибига

– тил, тарихий ўтмиш бирлиги, келиб чиқиш умумийлиги, мил-лий қизиқишлар, этник стереотиплар ва қадриятлар, рамзлар, анъаналар ва урф-одатларнинг англанганлиги кабиларни ки-ритиш мумкин. Улар орқали миллий ўзликни англаш маънавий ҳодиса сифатида намоён бўлади.

¹ Смит Э. Национализм и модернизм: Критический обзор совре-менных теорий наций и национализма. Пер. с англ. А.В. Смирнова, Ю.В. Филиппова, Э.С. Загашвили, И. Окуневой. – М., 2004.

2. 
   
   
   Download 1,07 Mb.
   
   Do'stlaringiz bilan baham: