Hisob stavkasi

Hisob stavkasi, hisob foizi stavkasi, qayta moliyalashtirish stavkasi — markaziy banklarning tijorat banklari rezervlarini toʻldirish va ularning oʻz mijozlariga bank xizmatlari koʻrsatish uchun beradigan kreditlariga belgilaydigan foiz stavkasi; tijorat banklari Markaziy bankdan olgan kredit resurslari uchun toʻlaydigan \aq. Hisob stavkasi bozor mexanizmidagi gʻoyat muhim iqtisodiy vosita, davlatning pul siyosatida qoʻllaniladigan kuchli iqtisodiy dastak. Hisob stavkasi pul bozoridagi talabga taʼsir koʻrsatishning asosiy vositasi hisoblanadi. Iqtisodiyotda oʻsishni tezlatish maqsadlarida Hisob stavkasi pasaytiriladi yoki aksincha iqtisodiyotda oʻsish jadallashib, tovarlarni sotish qiyinlashganda oʻsishni sekinlashtirish uchun Hisob stavkasi oshiriladi. Hisob stavkasiga pul bozoridagi talabdan tashq-ari kutiladigan inflyatsiya darajasi ham taʼsir koʻrsatadi. Inflyatsiyadan koʻriladigan yoʻqotish Hisob stavkasini oshirish orqali qoplanadi. Mas, meʼyordagi Hisob stavkasi 4% boʻlib, inflyatsiya 3% darajasida kutilsa, amaldagi Hisob stavkasi 7% ni tashkil etadi. Markaziy bankning Hisob stavkasi qancha yuqori boʻlsa tijorat banklari oʻzlari taqdim etadigan krsditlar uchun oladigan foizi shu qalar yuqori boʻladi. 2004-yilda Oʻzbekiston Respublikasi Markaziy bankining Hisob stavkasi iyulda 20% dan 18% gacha, dekabrda 18% dan 16% gacha pasaytirildi va qayta moliyalashning yillik stavkasi 18,8% ni tashkil etdi (2003-yilda 27,1%, 2002-yilda 34,5%).
24 iyun kuni O‘zbekiston Respublikasi Markaziy bankining boshqarmasi yig‘ilishida Markaziy Bankning qayta moliyalash foizini 14 foizgacha ko‘tarish haqida qarori chiqdi. Ushbu qarorgacha bizda qayta moliyalash stavkasi 9 foizga teng edi. Xo‘sh, qayta moliyalash stavkasi bu nima degani? Nima uchun stavka foizlari oshirildi? Bu biz uchun nimani o‘zgartiradi? Keling, savollarga javob topishga harakat qilib ko‘ramiz.
Qayta moliyalash stavkasi nima o‘zi?
Markaziy bankning qayta moliyalash stavkasi bu Markaziy bankning Respublikadagi boshqa banklarga taqdim qiladigan puliga qo‘yilgan to‘lov foizidir. Masalan, sodda tilda aytilsa, Markaziy bank bizdagi banklarga kredit beradi, banklar o‘z navbatida ushbu kreditni jismoniy va yuridik shaxslarga kredit yoki qarz qilib qayta tarqatadi. Bunda Markaziy bankdan ma’lum bir foizga olingan kreditni ustiga o‘z foizini qo‘shib tijorat banki aholiga kredit tarqatadi. Masalan, Markaziy bankdan tijorat banki bir million so‘m olsa, endilikda yangi stavkaga binoan ushbu summaga 14 foiz qo‘shib ya’ni 1 140 000 so‘m qilib qaytarish kerak. Ushbu summadan tijorat banki o‘z daromadi qo‘shib aholiga qarz yoki kredit beradi. Tijorat banki Markaziy bankdan 14 foizlik stavkada olgan bo‘lsa, aholiga uni 20 yoki 22 foizlik stavkada sotadi va o‘rtadagi foizlar bu tijorat bankining daromatidir.