Hindiston musiqasi madaniyati

POKISTON MUSIQASIDA QAVVALI JANRI

Moldabaev Musa

Estrada xonandaligi 2-kurs.

Qavvali — Pokiston, Shimoliy Hindiston, Bangladesh, shuningdek, Eron va baʼzi arab mamlakatlarining ayrim vohalarida keng tarqalgan mumtoz musiqa janri. "Qavl" atamasi dastlab keng tarqalgan ashula shakllaridan birini anglatgan. Keyinchalik (taxminan 14-asrdan boshlab) Shimoliy Hindiston hududi (Gʻuriylar davlati, Dehli sultonligi) musulmon dini tarqalishi hamda Oʻrta Osiyo badiiy anʼanalarining taʼsiri natijasida qavvali diniy marosimlar bilan bogʻliq holda rivojlanib kelgan.

Qavvali maxsus ansambl tomonidan ijro etiladigan jamoaviy janrdir. Unda asosan 2 asosiy 5-6 ta jurnavoz xonandalar, sitor, sarangi, tanpura, fisgarmoniya va tabla kabi musiqiy cholg’ular qatnashadi. Sahkl jixatidan qavvali turkum shaklidagi aytim-cholg’u janri xisoblanadi. Qavvali uslub jixatidan mukammalligi va ko’p qismliligi, usul asoslari va lad oxanglarining rivojlanganligi xamda ijrochilik maxoratining yuqori darajadaligi bilan proffesional an’anaga moyildir.

.

Qavvali ikki xonanda tarafidan ijro etiladi. Xar bir ijrochining kuyi aloxida bolib, ularning bir-birini toldirib turishi va musoboqa qilish xususiyatlari xam aloxhda ahamiyatga ega. Ansambl tarkibidagi 5-6 xonandalar esa ularga bir ovozda jo’r boladilar. Qaysidir ma’noda buni qavvalining asosiy xususiyatlaridan biri deyish mumkun. Lekin, janr xususiyatida xonandalarning alohida vazifalari belgilangan. Unga ko’ra birinchi raqamli asosiy xonanda asarning pardalari, kayfiyati va takrorlanuvchi badixaviy musiqiy mavzularni talqin etadi. Ikkinchi xonanda esa asosan xamnafas xonanda vazifasini ado etib asosiy xonandaga komak berib, badixaviy qismlarda faol ishtirok etadi. Xar ikki xonandaning kuchli ovoz ijroviy maxorat va etarli bilimga ega bolishi talab etiladi.

Qavvali ikki xonanda tarafidan ijro etiladi. Xar bir ijrochining kuyi aloxida bolib, ularning bir-birini toldirib turishi va musoboqa qilish xususiyatlari xam aloxhda ahamiyatga ega. Ansambl tarkibidagi 5-6 xonandalar esa ularga bir ovozda jo’r boladilar. Qaysidir ma’noda buni qavvalining asosiy xususiyatlaridan biri deyish mumkun. Lekin, janr xususiyatida xonandalarning alohida vazifalari belgilangan. Unga ko’ra birinchi raqamli asosiy xonanda asarning pardalari, kayfiyati va takrorlanuvchi badixaviy musiqiy mavzularni talqin etadi. Ikkinchi xonanda esa asosan xamnafas xonanda vazifasini ado etib asosiy xonandaga komak berib, badixaviy qismlarda faol ishtirok etadi. Xar ikki xonandaning kuchli ovoz ijroviy maxorat va etarli bilimga ega bolishi talab etiladi.

QAVVALI iborasi – so’zlash, gapirmoq manolarini anglatadi, Musiqada esa keng manodagi aytim janri tushunchasini bildiradi. QAVL soziga asoslangan qavval atamasi deklamator(notiqlik), baxshi va xalq kuychisi manolarini aks ettiradi.

• QAVVALI iborasi – so’zlash, gapirmoq manolarini anglatadi, Musiqada esa keng manodagi aytim janri tushunchasini bildiradi. QAVL soziga asoslangan qavval atamasi deklamator(notiqlik), baxshi va xalq kuychisi manolarini aks ettiradi.
• Qavvali asosan ragalar yolida yaratilgan bolib, usullarning rang-barangligi va kuylarning mukammal xamda jozibalilligi, xalqonaligi bilan ajiralib turadi. Qavvalida ko’proq uchraydigan usullar va ularning nomlari quydagicha:

Kexarva tal(8/8), Dadra tal(6/8), Pushtu tal(7/8) va xoqazo.

Otmishda yaratilgan ko’p risolalarda qavvali janrining asoschisi Amir Xusrav Dehlaviy deb takidlanadi. Albatta qavvali Xusrav Dehlaviy ijodida takomillashkanligi va bir qator musiqiy namunalari yaratilganligi xususida xam malumotlar bayon etilgan.

Amir Xusrav Dehlaviy o’z ijodida 20-ga yaqin usullarni kashf etgan degan fikirlar ham risolalarda zikr etilgan.

Xar bir qavvali namunasining aloxida usullar va ayniqsa oxanglarda ijro etilishi muhimdir.

Qavvalida so’z matnlarini asosan sharq shoyirlarining g’azallari, qasida va ruboyilari asosida tashkil etilgan.

Nusrat Fotih Ali Xon – Qavvali janrining “suyfiy” uslubida ijro etuvchi Pokistonlik qoshiqchi. U ushbu uslub muxlislari orasida juda mashhur; Ginnesning rekordlar kitobiga ko'ra, 2001 yilga kelib uning musiqalaridan 125 ta albom chiqarilgan, bu qavvali yozuvlar bo'yicha rekorddir.

Nusrat Fotih Ali Xon – Qavvali janrining “suyfiy” uslubida ijro etuvchi Pokistonlik qoshiqchi. U ushbu uslub muxlislari orasida juda mashhur; Ginnesning rekordlar kitobiga ko'ra, 2001 yilga kelib uning musiqalaridan 125 ta albom chiqarilgan, bu qavvali yozuvlar bo'yicha rekorddir.

Nusrat Fotih Ali Xon “Shohinshoh Qavvali” laqabini oldi, ya’ni “Qavvali podshohlari podshohi” manosini anglatadi.