|
2.2 Maktabgacha yoshdagi bolalarda ertak orqali muloqotchanlikni shakllantirish
Bugungi kunda maktabgacha ta’lim tashkilotlarida “Ilk qadam” davlat o’quv dasturi asosida o’quv mashg’ulotlari olib borilar ekan, til va nutq markazida ertaklar bilan tanishtirishda ham o’quv dasturiga muvofiq amalga oshiriladi.Bunda turli mashg’ulotlar jarayonida bolalrni xalq og’zaki ijodining bolalar uchun eng samaralk bo’lgan namunalari ya’ni.ertaklar bilan tanishtiriladi. Kichkintoylarning o‘ziga xos dunyosi, ular orasida sodir bo‘luvchi xar xil ziddiyatlar, turmushni o‘rganishga bo‘lgan intilishgar va boshqalar hikoya uchun qizik material bo‘ladi. Tabiiyki, bu hikoyalarning markaziy qahramonlari, asosan bog‘cha yoshidagi bolalarni kundalik hayoti: uyda, ko‘chada, o‘rtoqlari davrasida, kattalar orasida tasvirlab, ularning badiiy obrazini yaratish orqali qalblaridagi yaxshilikka, ezgulikka, go‘zallikka intilish, yomonlikni nisbatan murosasiz bo‘lish kabi xislatlarni rivojlantirishga harakat qiladilar. Ma’lumki, maktabgacha yoshdagi bolalar adabiyotining o‘ziga xos muhim xususiyatlaridan biri aniqlik va ravshanlikdir. Bolalrga o’zbek xalq ertaklari asosida axloqiy tushunchalarni shallantirish imkoniyatlari “Nutq o’stirish”, “Tasviriy faoliyat”, “Badiiy adabiyot” kabi mashg’ulot turlarida yetarlicha tarbiya yetkazib beriladi. Bu mashg’ulotda quyidagi ertaklar o’rgatiladi. “Egri va to’g’ri”, “Saxiy bilan baxil”, “Xurmacha polvon”, “Qarg’avoy”, “Ur to’qmoq”, “Zumrad bilan Qimmat”, “Maqtanchoq chittak”, “Yaxshilikka- yaxshilik”, “Vafodor it”, “Oq bo’ri”, “Qurbaqa qiz”, “Podsho va to’ti”, “Dushmanning katta-kichigi bo’lmaydi”, “Echki, qo’y va bo’rilar”, “Bo’ri bilan mergan”, “Bo’ri bilan echki”, “Uch tulki”, “Tukivoy”, “G’ulom”, “Dehqon bilan shayton”, “Ovchi bola”, “Nima eksang shuni o’rasan”, “Aql boylik”, “Oltin tarvuz”, “Uch og’ayni botirlar”, bu ertaklarning har biri bola ma’naviyati shakllanishida ko’mak beradi. Tarbiyachi ertakni bolalarga hikoya qilib bergan chog’da ularda ertakdan bo’lagan voqea xodisalar anglashilgan fikr g’oyalar singdiriladi: masalan, tarbiyachi bolaga: “Egri va to’g’ri” haqidagi Ertaklarni hikoya qilib berganida bolalarning deyarli hammasida To’g’rivoyga o’xshagan bo’lish istagi kuchayadi. Sababi ertak mobaynida To’g’rivoy o’z maqasadiga erishadi. Tarbiyachi To’g’rivoy qanday qilib maqsadga yetganligini yana bir bor tushuntiradi. Yana To’g’rivoy aqlli farosatli, odobli, rostgo’y bo’lgani uchun o’z do’stini aldamay unga yaxshlik qilgani uchun katta boylikka erishib, malikaga uylanishiga muvofiq bo’ladi. Demak ertakni tinglash davrida bolalarga To’g’rivoyning insoniy fazilatlari To’g’rivoyning aqlli farosat singdiriladi. Bolalarda yolg’onchilik, bergan va’dasi ustidan chiqa olmaslik ,o’z do’stiga hiyonat kabi salbiy xususiyatlardan yiroq bo’lishiga intilish paydo bo’ladi. “Ur to’qmoq” ertagi ham juda qiziqarli, sermatonat ekanligi bilan bolalar e’tiborini topadi. Ertakda bolalar ma’naviy axloqiy ongini o’stirishga yordam beradigan quyidagi holatlarini ko’rish mumkin:
harakatda barakat (cholning ro’zg’or uchun ovga chiqqani)
yaxshilikka yaxshilik (cholning laylakni qo’yib yuborishi evaziga “qaynar xumcha”, “ochil dasturxon”, “ur to’qmoqlarga” ega bo’lishi)
Bu kabi jihatlar bolalarda ijobiy hislatlarni yanada yuksalishiga yordam beradi. Qishloq bolalarining rolni aldab ochil dasturxon, qaynar xumchalarni olib qo’yish, ham bolalar tarbiyasiga ijobiy ta’sir o’tkazadi. Bunday deyishimizga sabab o’sha holatlarning yo’lg’onchiligi birovning haqqiga hiyonat qilishi, kattalarga hurmatsizlik qilishi albatta o’zlariga urto’qmoq tomonidan ziyon yetkazilishi va buning oqibatida bolalar o’z xatolarini aniqlab olishlaridir. Ertakni tinglagan bolalar yolg’on gapirmaslikka, birovning haqqiga hiyonat qilmaslikka kattalarni hurmat qilishga o’rganishadi. Hayvonlar obrazi asosida yaratilgan “Echki bilan bo’ri” ertagi ijobiy xususiyatlarni shakllantirishga xizmat qiladi. Xususan, bo’rining o’z nafsini tiya olmay erki bolalariga ochko’zlarcha hujum qilib, ularni yamlamay yutishi uni halokatga yetaklaydi.bolalar ochko’z bo’ridan nafratlanadi. Echki bolalarga rahmi keladi mana shu ertakni eshitish mobaynida bolalarda salbiy va ijobiyqahramonlarga nisbatan mustaqil fikrlar shakllanadi. Qolaversa, bolalar nafsini tiya olmaslik ochko’zlik yomon xususiyatlar ekanligini aniqlab olishadi, mashg’ulot davomida bolalar yaxshilik va yomonlik xislatlarni aytib o’tiladi. Maktabgacha ta’lim muassasalarida manaviy axloqiy munosabatlarga, yaxshi yomon , do’stlik ,ahillik, ota -onaga hurmat , vatanga muhabbat, oliujanoblik xislatlarini bolalarga singdirish muhim hisoblanadi.Maktabgacha yoshdagi bolalar hayvonlar o‘rtasidagi o‘zaro ahillik va do‘stlik kabi xislatlarni bilishga juda qiziqadilar. Hayvonot olamida ham do‘stga mehribonchilik, g‘amxo‘rlik mavjudligi„Arslon bilan it“, „Echki, qo‘y va bo‘rilar“ kabi ertaklar orqali beriladi. „Tuyaqush bilan qoplon“ ertagida hayvonlaro‘rtasida bir-birlariga yordam berish, ayniqsa, boshlariga kulfat tushganda yurakdan, samimiy ko‘maklashish g‘oyasi yotadi. Maktabgacha tarbiya muassalarida tarbiyachilar bunday g’oyalarni mashg’ulotlar o’tish orqali o’rgatishadi. Masalan bunda bir qancha mashg’ulotlarni ko’rib chqishimiz mumkin, bu mashg’ulotlarni o’tkazish usullari orqali ertajlar orqali bolalarda nutq va muloqotchanlikni rivojlantirish texnikalarini ko’rishimiz mumkin.
Mavzu: “Sholg‘om” ertagini hikoya qilish Maqsad: Bolalarni ertak kahramonlari bilan tanishtarish.
Vazifa: Bolalarda tarbiyachining nutqini tinglash va tushunish, berilgan savollarga tortinmasdan javob berish malakasdai shakllantirish. " a “ tovushini yakka holda talaffuz etishni mashq qildirish.
Kutalayotgan natijalar: Bolalar "Sholg‘om" ertagini tarbiyachi bilan birgalikda saxnalashtirishga o‘rganadilar.
Jihozlar; "Sholg‘om" stol teatri.
Mashg‘ulotning borishi: Tarbiyachi ertakni stol teatri orqali sahnalashtirib, bolalar bilan birgaliqda 2 marta hikoya qiladi. So‘ngra tarbiyachi ertak kahramonlarini tarqatadi va ertakni yana bir marta ko‘rsatib berishni taklif qiladi. Uni o‘zi boshlaydi, davomini bolalar aytishlariga imkoniyat yaratadi. (birinchi bola "Buvi nabirasini chaqiradi jumlasigacha, ikkinchisi "Nevarasi kuchukchani chaqiradi"jumlasigacha aytadi va h.k."). Tetiklashtiruvchi mashq.
Do'stlaringiz bilan baham: |
