Himoyaga ruxsat etildi

2.2. Shavqi dayfning arab she’riyati va nasridagi ta’limotlari
Shavqiy Dayfning adabiyot tarixiga bag‘ishlangan kitoblarini o‘qigan odam uchun ikkita juda aniq yo‘nalishni farqlash oson ular: Birinchi yo‘nalish: adabiy san’at tarixini san’at sifatida maqsad qilib qo‘yadi va bu yo‘nalish uning ikki kitobida aks ettirilgan. Arab she’riyatida san’at va uning ta’limotlari, arab nasrida san’at va uning ta’limotlari. Ikkinchi yo‘nalish: adabiy oqimlar tarixi va intellektual, badiiy, ijtimoiy va siyosiy oqimlarning adabiyotda qanday namoyon bo‘lishi, yozuvchilarning kechinmalarida, ularning psixologik va ruhiy shakllanishida qanday aks ettirilishiga qaratilgan. Bu yoʻnalish uning Umaviylar sheʼriyatida rivojlanish va yangilanish haqidagi kitobiga qoʻshimcha ravishda sunniy adabiy davrlar qatorini ifodalaydi.
Birinchi yo'nalishga kelsak, bu arab madaniyatidagi uzoq yillik tanqidiy merosning kengayishi bo'lib, u she'riy va nasriy san'atni tarixiy tadqiqot mavzusi sifatida olish bilan tavsiflanadi. Yoki eski tarafdorlar bilan hadis tarafdorlari oʻrtasida, keyin esa bundan keyin “Badiʼ” va “Sheʼr ustuni” deb atalgan narsada yangi nomlar olingan.
“Al-Muvashah” va Ibn Roshiqning “Kitob al-umda”si, she’riy vertikallikning johil va islomiy shoirlar ustidan hukmronligi sababli bo‘linishda shoirlarning vaqtinchalik unsurini asos qilib olgan.
Zamonaviy davrda Shayx Husayn Al-Marsafiy adabiyot tarixi mavzusidagi ana shu qadimiy mulohazani - Shukri Faysal aytganidek - u haqida yangiladi. Husayn Al-Marsafiy shoirlarni uch qatlamga ajratadi, birinchisi: qadimgi arab shoirlari qatlami, islomdan oldingi va islomchilar. Ikkinchisi: qadimgi arab she’riyati ustunlarida yurgan zamonaviy shoirlar tabaqasi, uchinchisi: hazil va iboralarni ko‘proq qo‘llaydigan shoirlar tabaqasi.
Shunday qilib, Husayn Al-Marsafiy an'anaviy vaqtinchalik bo'linishdan voz kechadi, chunki u birinchi qatlamni Bashar bilan, ikkinchisini esa fazilatli qozi bilan tugatadi. “San’at va uning arab she’riyati va san’atidagi ta’limotlari” kitobidagi “Shavqiy Dayf” kitobi va uning arab nasridagi ta’limotlari bu oqimning davomi bo‘lib, Al-Husayn Al-Marsafiy uni zamonaviy davrda o‘z shogirdlari orasida tarqatganligi uchun xizmat qilgan. Shavqiy Dayf arab adabiyoti tarixini uchta badiiy tariqatni ifodalovchi uch bosqichga ajratadi:
Hunarmandchilik bosqichi va sanoatlashtirish bosqichi va birinchi bosqichni Abbosiylar davrigacha cho'zadi. Shavqiy Dayf o‘zining tarixiy tadqiqot usuli haqida (Arab she’riyatida san’at va uning ta’limotlari) kitobining muqaddimasida shunday deydi: “Men arab she’riyati va uning ketma-ket to‘lqinlarini qidirdim.
Arab adabiyoti faqat sanatning o'zida, ya'ni sof san'at va unga bog'liq atama va an'analarda edi, o'sha paytda men unga uning hunari va san'ati asosida ta'limotlar qo'yishim kerak deb o'yladim" Shavqiy Dayf o‘zining “Al-Fon va uning arab nasridagi ta’limotlari” kitobidagi mavqei bir-biridan farq qilmadi, uning avvalgi kitobidagi mavqeiga ko‘ra, Shavqiy Dayf o‘zining “Arab nasridagi san’at va uning ta’limotlari” kitobida arab nasrini shu uch qismga ajratganidek, va u ikkinchi kitobining muqaddimasida shunday deydi: “U arab she’riyatidagi san’atni va uning ketma-ket bosqichlarini talqin qilgan bu mazhablar u talqin qilgan mazhablardir – arab nasridagi san’at va uning keyingi bosqichlari” edi. Ikkinchi yo‘nalish uchun: u yozuvchilar va ularning savdogarlarining zamon taraqqiyotini tarixiy tadqiqot mavzusi qilib oladi va shuning uchun u bu davrlar she’riyati bilan band bo‘ladi, nasri esa she’riyatdagi madaniy, ma’rifiy, diniy-ijtimoiy turlaridir.
Har bir davrning yoki u yoki bu davr shoirlarida, Shavqiy Dayfning qiziqishi yoki deyarli shu yo'nalishda she'riy ma'nolar, mazmunlar, formulalar, til, musiqa va har bir davr o'z farzandlarida va ichida qoldirishi mumkin bo'lgan hamma narsaga o'tdi. Ularning ishlab chiqarilishi, ularning estetik tajribasi va bu tendentsiya Shavqi Dayfning islomdan oldingi davrdan to zamonaviy davrgacha bo'lgan adabiy asrlarga oid kitoblarini ifodalaydi. Shuni alohida ta’kidlash joizki, Shavqiy Dayfning har ikki yo‘nalishda qo‘llagan usuli bir xil bo‘lib, badiiy unsurlarni ularning ekologik, etnik va zamoniy o‘xshashlariga havola etuvchi tabiatshunoslik ta’limoti ta’siridagi usuldir.
U oʻzining adabiy asrlarga oid kitoblarida, shuningdek, arab sheʼriyati va nasridagi sanʼat va uning taʼlimotlariga bagʻishlangan kitoblarida bu taʼsirni yoritib berishga intiladi, garchi tarixiy kitoblarda bu aniqroq boʻlsa ham. Hamma narsa shuki, birinchi yo‘nalishdagi tarixiy tadqiqotlarning predmeti san’at bo‘lsa, ikkinchi yo‘nalishdagi tarixiy tadqiqot ob’ekti yozuvchilarning she’riy va nasriy kechinmalari, ayniqsa, siyosiy, ijtimoiy va diniy mazmun-mohiyatidir.
Shavqi Dayf adabiyot tarixini tadqiqot, tanqid va tarixni o‘zida mujassamlashtirgan fan sifatida tushungan va uning maqsadi mana shu uch fanning maqsadlaridan biri bo‘lib, ular adabiyotni tushunishga ko‘ra faoliyat yurituvchi maqsadlardir.
O‘qilgan davrlarga ko‘ra emas, balki qaysi davrlarda yaratilganligi va Shavqi Dayf arab adabiyotining bir tarixiy roli borligini, sivilizatsiya kabi uchlik davrli ekanligini va u o‘z taraqqiyotida soddalikdan intiluvchanligini ko‘radi. Murakkablikka va u bolalikdan yoshlikdan keksalikkacha rivojlanadi.
Shavqiy dayfning kitoblarida hukmronlik qilgan o'quv dasturiga kelsak, bu tabiiy ilmiy usul bo'lib, uning ustozi Toha Husaynga tegishli bo'lgan Sent Beef nazariyasi emas, balki birinchi navbatda nazariya ta'sir ko'rsatadi. uning yuragini, garchi Shavqi Dayf avliyo Bif tomonidan yuqorida aytib o'tilgan tarzda ta'sirlangan bo'lsa-da va u maktabdan Evropa estetikasini va Darvin o'qituvchilaridan va psixologik tahlilni oldi va shu yondashuvga asoslanib, Shavqiy Dayf al-Adabga bo'linadi. ikki qism: tajriba va san'at. Birinchi jihat har bir avlodda, aksincha, har bir muhitda, hatto har bir shoirda rivojlanadi.