Хфх лек Хосилбеков

harorat va  namlik ta’sirida ortiqcha bosim hosil  bo’ladi. Bu esa iishoot ichkarisiga  radioaktiv 
chang, 
zaharli moddalar va bakteriologik qurol zarrachalari, boshqa gazsimon, tumansimon hamda 
tutunlarni kirishiga qulaylik tug’diradi. Bundan tashqari bino ichkarisida hosil bo’lgan ammiak, 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

namlik va havo haroratining ko’tarilishi binoga tirqishlar orqali kirgan zaharli moddalarning 
yemirilishiga olib keladi. 
Favqulodda vaziyat xavfi sodir bo’lishi bilanoq katta shaharlar va muhim ishlab chiqarish 
ob’ektlari atrofida joylashgan xo’jaliklardan barcha mollar ko’chiriladi. Hayvonlar suv bosishi 
gumon  qilingan  hududlardan  olib  chiqiladi.  Bunday  hollarda  ularni  bir  joyga  to’plash 
maqsadida 
avvaldan hozirlab qo’yilgan yerto’lalardan, bo’sh chuqur joylardan, tog’ oralig’i va yordamchi 
inshootlardan  foydalaniladi.  Mollarni  evakuatsiya  qilishda  avtotransportdan  yoki  poda  qilib 
haydash 
usulidan foydalaniladi. Bu maqsadlar uchun temir yo’l transportidan ham foydalansa bo’ladi. 
Bundan tashqari zaharlangan qishloq xo’jalik hayvonlarga veterinariya ishlov berish ham 
barqarorlikni ta’minlashning asosiy yo’nalishlaridan biri hisoblanadi. 
Veterinariya ishlov berish jarayonida mollar tanasining sirtqi qismi butunlay radioaktiv 
moddalar,  zaharli  moddalar,  va  biologik  moddalardan  tozalanadi  hamda  zararlangan 
hayvonlarga 
tez yordam ko’rsatiladi. 
Dehqonchilikda barqarorlikni oshirishning asosiy yo’llardan biri bu o’simliklarni, chorva 
mollarini himoya qilish, sanitariya, o’t o’chirish, jamoat tartibini saqlash, qutqarish va 
zararsizlantirish guro’hlarini tinchlik davrida tuzishdir va ularni o’kitishdir. 
Favqulodda vaziyatlar natijasida zararlangan hududlarda qishloq xo’jalik ishlarini amalga 
oshirishdan oldin zarasizlantirish tadbirlari amalga oshirish shart va zarur. 
Mollarga veterinariya ishlov berish sanitariya-gigiyena jihatdan katta ahamiyatga ega bo’lib, 
bunda chorvadorlar ishining xavfsizligini ta’minlashga, go’shtdan xo’jaliklar ehtiyojlari uchun 
ko’proq  ishlatishga  harakat  qilinadi.  Shuningdek  radioaktiv  moddalar  zaharli  moddalar  va 
biologik 
vositalar ta’siriga yo’liqqan hayvonlarning kasallanishini yo’qotish, bartaraf qilish va yuqumli 
kasalliklarning tarqalishiga yo’l qo’ymaslik kerak. 
Xo’jaliklardagi qoramollarga veterinariya ishlov berish uchun maxsus maydoncha 
tayyorlanadi. Aholining shaxsiy qaramog’ida bo’lgan qoramollarga. joylarning o’zida ishlov 
beriladi. Veterinariya ishlov berish maydoni yilning issiq paytlarida radiatsiya miqdori kam 
bo’lgan joylarda, kimyoviy zararlanish hududdan olisda, bakteriologik shikastlanish manbasi 
chegarasi yoki hududda tayyorlanadi. Bunda avvalo tanlangan maydonlar dezinfektsiya qilinadi. 
Bunday maydonlar qatnov yo’llariga va chorvachilik inshootlariga 100-200 m uzoqlikda, suv 
havzalariga esa yaqin joylarda hamda iloji boricha suvni o’ziga shimib oladigan qumloq yerlar 
177 
tanlanadi. 
Maydonning katta-kichikligi ishlov beriladigan qoramollarning soniga qarab belgilanadi. 
Shu bilan birga har bir bosh molga taxminan 30 m
2 
hisobda joy hozirlanadi. 
Mollarga veterinariya ishlov berish quruq va suyuq eritmalar yordamida amalga oshiriladi. 
13.1-rasm. Hayvonlarga veterinar ishlov berish maydoni 
1 - qabul qilib turlarga ajratish punkti; 2 - zararlangan hayvonlar uchun maydon; 3 - ajratish; 4 
- 
haydab kirituvchi moslama; 5 - veterinar ishlov beruvchi asbob-uskunalar; 6 - haydab kirituvchi 
moslama;  7  -  dozimetriya  uchun  asbob-  uskuna;  8  -  ishlov  berilgan  hayvonlar  uchun 
maydoncha; 9 
- ishlov berilgan hayvon uchun veterinar yordam ko’rsatish maydonchasi; 10 - ajratish; 11 - 
hayvonlarni ajratish uchun asbob-uskuna; 12 - hayvonlarni ushlab turish maydonchasi; 13 - 
hayvonlarga ishlov berish vositalari; 14 - dala sharoitida so’yish punkti; 15-yuvindi oqizadigan 
chuqur; 16 - odamlarga sanitar ishlov berish maydonchasi; 17 -odamlar dam oladigan joy; 18 - 
xojatxona. 
Shu bilan birga qishloq xo’jaligi chorvachilikda barqarorlikni ta’minlashning asosiy 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

omillardan  biri  bu  chorva  uchun  yem-xashak  zaxirasi  va  ularni  turli  zararli  va  zaharli 
moddalardan 
saqlashdir. Oziq-ovqat, yem-xashak va suvlarni zaharli modda, radioaktiv modda hamda BVlar 
bilan  zararlanishiga  yo’l  qo’ymaslik  uchun  ularni  albatta  tashqi  zararlangan  havodan  ajratib 
qo’yish 
zarur. Buning uchun omborxonalarni mahkam, zich berkitilishiga ahamiyat beriladi, izolyatsiya 
qilinadigan idishlar va o’rash uchun ishlatidadigan materiallardan foydalaniladi. 
Mavjud iste’mol mahsulotlari xo’jalikda mavjud materiallar yordamida oddiy usulda 
himoyalanadi. Shuni esda tutish kerakki, zig’ir va paxta tolasidan tayyorlangan qoplar, ularda 
saqlanadigan  don,  un  va  boshqa  mahsulotlarni  zaharli  modda,  radioaktiv  modda  hamda 
biologik 
vositalar zararlanishidan himoya qilolmaydi. 
G’alla xirmonlari sintetik plyonkalar, brezent, poxollar va pichanlar yoki chimlar bilan 
yopib qo’yiladi. Brezentdan foydalanilganda albatta uning tagiga xashak solish kerak, chunki 
brezentdan Vx-gazlari va virusli aerozollar o’tib ketadi (xashak bilan qo’shimcha yopilmagap 
bo’lsa Vx-gazlari dongacha kirib boradi va uni zararlaydi). Kartoshka va ildiz tugunak mevali 
o’simliklar  avval  20  -  30  sm  xashak  bilan  berkitilib  so’ngra  tuproq  qatlami  bilan  ko’mib 
tashlanadi. 
Ulariing  bir  necha  joylarida  uzunasiga  shamollatish  qutilari  qo’yiladi,  lozim  bo’lsa 
germetizatsiya 
qilinadi  va  atrofidan  ariqchalar  qaziladi.  Kartoshka  va  ildiz  -  tugunak  mevalilarni  o’ralarda 
himoya 
qilsa  bo’ladi.  Pichan  va  xashaklar  g’arami  brezentlar,  plyonkalar  yoki  oziq  sifatida 
ishlatilmaydigan 
xashaklar  bilan  berkitiladi.  Plyonka  yoki  brezentlar  yordamida  berkitishda  ularning  chetlari 
yerga 
178 
mahkam  zichlab,  toshlar  va  tuproq  bilan  bosiladi.  G’aram  yoki  skird  atrofi  eniga  3  m  joy 
qoldirilib 
haydab tashlanadi. Qishda pichan g’aramlari ustida muz qatlamlari hosil qilish ham mumkin 
Rasm 13.2. Dag’al xashakni himoya qilish usuli 
Oziq-ovqat va suvni uy zich yopiladigan idishlarda saqlanadi. Kartoshka, sabzi, qand lavlagi 
va shunga o’xshash mahsulotlar plyonkalar bilan yopiladi yoki ko’p qatlamli qog’oz qoplarga 
taxlab solinadi va mahkam bog’lab yerto’lalarda oddiy usulda saqlanadi. Oziq-ovqatlar 
bochkalarga,  maxkamlangan  yashiklarga  solinib  ustidan  plyonkalar,  qalin  qog’ozlar  bilan 
yopiladi 
va bog’lab qo’yiladi. 
Radioaktiv chang kerosin, dizel yoqilg’ilari, benzin va qishki dezaktivlovchi eritmalar bilan 
artiladi,  zaharli  moddalar  xlorli  ohakning  suvdagi  aralashmasi,  kaltsiy  gipoxlorid  hamda 
ammiakli 
suv yoki maxsus ishqorli eritma (tarkibida 2%li natriy ishqori, 5% li monoetanolamin va 20% li 
ammiakdan iborat, u zahrinni yaxshi zararsizlantiradi) shimdirilgan lattalar bilan artiladi. 
Texnikani dezinfektsiya qilishda kaltsiy gipoxloritning suvli eritmasi, formaldegid (chumoli 
aldegidi) lizol, xlorli yod va boshqalardan foydalaniladi. Joylarni zararsizlantirish bilan bog’liq 
bo’lgan ishlar, maxsus texnika vositalarni hamda katta kuch sarflashni talab qiladi. Masalan 
hududdagi 1 ga maydonni degazatsiyalash uchun kamida 10 t degazatsiyalovchi eritma kerak 
bo’ladi. Shuning uchun ham xo’jalikdagi hamma hududlar qurilishlar, inshootlar 
zararsizlantirilmasdan, faqat aholi yashaydigan va ishlaydigan hamda hayvonlar oziq-ovqat 
jamg’arilgan  joylargina  zararsizlantiriladi.  Joylarning  qolgan  qismlari  to’siqlar  bilan  o’ralib 
maxsus 
belgilar ko’yiladi va o’z-o’zidan zararsizlanguncha qoldiriladi. 
Hududlarni, yem-xashakni, oziq-ovqatni, suvni va har xil buyumlarni zararsizlantirish 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

deganda dezaktivatsiyalash, degazatsiyalash va dezinfektsiya qilish ishlari tushiniladi.