Хфх лек Хосилбеков

Tormoz qurilmalari. Mashina va uskunalarning harakatlanayotgan (aylanayotgan) elementlarini tez va asta-sekin to’xtatish uchun tormozlash uskunalari ishlatiladi. Bundan tashqari,
ular mashinalarni qiyaliklarda tutib turish, ko’tarilgan yukning o’z-o’zidan pastga tushib ketishidan
saqlash maqsadlarida ham ishlatiladi.
Transport vositalarining tormozlash uskunalariga yuqori darajali talablar qo’yiladi. Masalan, g’ildirakli traktorlarning tormozlash qurilmalari traktorning og’irligi 4 tonnagacha bo’lganda 20km
boshlang’ich tezlikda tormoz berilganda quruq beton yo’lda traktorni tormoz yo’li 6m dan ko’p bo’lmasligi lozim. To’xtatib qo’yish tormozining samaradorligi mashinalarning 36% (20°) ko’tarilish yoki tushishda ishonchli tutib turishiga qarab aniqlanadi.
a) b)
6.2-rasm. Mexanik yuritmali tormoz (a) va to’xtatgich (b) tuzilishi
Mexanizmlar yoki ularning qismlarini muayyan holatda ishonchli mahkamlashni ta’minlash uchun blokirovka vositalaridan keng foydalanadilar.
Mashina va uskunalar hamda texnologik komplekslarda mavjud talablardan kelib chiqqan holda halokat holatidagi ish rejimiga mo’ljallangan himoya uskunalari bo’lmasa, bunday mashina ishga
yaroqli emas deb hisoblanadi. Himoya uskunalarining ishlashi mashina va uskunalar hamda texnologik komplekslarda nazorat qilish omillari (zo’riqish, bosim, harorat va h.k.) ruxsat etiladigan
chegaradan oshib yoki tushib ketganda avtomatik to’xtatadi. Barcha himoya qurilmalari to’rt guro’hga bo’linadi:

• 
  mexanik zo’riqishlardan saqlovchilar (turli xil muftalar, kesilib ketadigan boltlar,
  

shtiftlar va b.);

• 
  mashina qismlarining belgilangan gabaritdan chiqishini saqlovchilar (yuk ko’tarish mexanizmlarining chetki uzib-ulagichlari, ular mashinaning ish organi yoki mexanizmning siljishini cheklab turadi);
  

76

• 
  bosim yoki haroratning ko’tarilib ketishidan saqlovchilar (konstruktsiyasi turlicha bo’lgan klapanlar, ular idishdagi bosim ortib ketganida, traktorning gidrotizimida moy, avtomobil va traktorning tormozlash tizimida havo bug’ing harorati, qozon uskunasida suv ko’payib ketganda ochiladi va h.k.);
  
• 
  elektr tok kuchining ruxsat etiladigan chegaradan ortib ketishidan saqlovchilar (elektr tarmoqlaridagi eruvchan saqlagichlar, avtomatik uzib-ulagichlar, buzilgan elektr uskuna, asbob va boshqalarni tarmoqdan uzib qo’yadi).
  

6.3-rasm. Yechiluvchan himoya to’siqlarni 6.4-rasm. Transport vositalari uzatish blokirovkalash sxemasi qutilarida blokirovka sxemasi
A - mashina yoki uskuna korpusi; A -ilashish muftasi qo’shilgan holda; B - to’siq korpusi; B -ilashish muftasi qo’shilgan holda
1 – elektr tarmoq o’tkazgichlari; 2 - metall 1 - pedal ; 2 – blokirovka tortgichi; skoba; 3 – himoyalovchi kolodka. 3 - blokirovka uskunasi vali.
6.5-rasm. Yuk ko’tarilishini cheklash sxemasi 6.6-rasm. Saqlovchi klapan sxemasi 1,4 – planka; 2- kronshteyn; 3- cheklagich; 1-rostlovchi bolt; 2- prujina; 3-klapan 5-vilka; 6-tortqich; 7--yuk arqoni.
Zamonaviy barcha turdagi ishlab chiqarish uskuna va texnik vositalarida sodir bo’lgan yo
sodir bo’lishi mumkin bo’lgan xavflardan himoyalash uchun signalizatsiyadan keng foydalaniladi.
Vazifasiga qarab signalizatsiyalar:
77

• 
  ogohlantiruvchi (mehnat xavfsizligiga rioya qilish to’g’risida ogohlantiradi, transport vositalarining harakatini boshqarish);
  
• 
  halokat haqida (xavfli ish tartibi sodir bo’lganligi to’g’risida) xabar beruchi;
  
• 
  nazoratlovchi (ishlab chiqarish jarayonidagi harorat, bosim, suyuqlik miqdori va boshqalarni nazorat etish);
  
• 
  gaplashishga oid (bir mexanizm yoki agregatga xizmat ko’rsatuvchi, bir guro’h odamlar bilan operativ, ovozli va ko’rish signallarini shartli bog’lanishlaridir).
  

Tuzilishi jihatdan yorug’lik beruvchi, maxsus ovoz beruchi va turli rangli va belgili signalizatsiyalardan keng foydalanadilar. Yorug’lik signalizatsiyalari transport vositalarida xavfsizlik vositasi sifatida keng foydalaniladi.
6.7-rasm. Turli xavflardan ogohlantiruvchi tovushli va rangli signalizatsiyalar
Bundan tashqari mehnat xavfsizligini ta’minlash maqsadida turli xil belgilardan ham keng foydalanadilar. ГОСТ 12.4.026-76 ga asosan mehnat xavfsizligini ta’minlovchi belgilar to’rt guro’hga, ya’ni taqiqlovchi, ogohlantiruvchi, buyuruvchi va ko’rsatuvchi belgilar turiga bo’linadi.