219
БОЛАЛАР ВА ЁШЛАРНИ ТАНА ТАРКИБИ БЎЙИЧА СПОРТ
ЙЎНАЛИШЛАРИГА ТАНЛАШ МУАММОЛАРИ
Исроилжонов С.. Мамадова Ф.
Фарғона давлат университети
Одам танасидаги суякни ўрганиш қадим-қадим зомонлардан ҳозиргача ўрганиб келинади.
Одам суягини таркиби, қаттиклиги,
ички тузилиши, ташқи кўриниши, қон хосил қилишдаги
иштироки ва бошка хусусиятлари обдон ўрганилган ва ўрганиш давом этмоқда. Буни
профессор Х.К.Ахмедовни 5 томли атласи ва амалий машғулотлар учун ѐзган, Т.А.Сагатов ва
М.У.Миршариповларни, Э.Қодировни Одам анатомиясига бағишланган ва шу каби китоблар ва
дарсликлар ва ўқув қўлланмалар ѐрқин мисол бўла олади. Бу китоблар тиббиѐт, биология,
биофизика, биотехнология буйича талаба ва ўқитувчиларни севимли китобига айланган ва яна
йиллар давомида хизмат қилади. Лекин бу китоблар одам танасини тасвирий ўрганишлар
мақсадида ѐзилган. Кейинги йилларда Фарғона давлат университети ўкитувчилари томонидан
одамни тана таркибини ѐш болаларни спортга танлаш учун 2005 йилдан бошлаб ўрганилмоқда.
Лекин адабиѐтларда назарий жихатдан одам танасини тузилиши аниқ йўналтирилган тана
таркиби бўйича танланган ѐшларни морфофункционал статусини
тизимли ривожлантирувчи
аниқ фактларни адабиѐтларда топмадик, холбуки болаларни ѐки ѐшларни гавдани морфологик
тузилиши тузилишига қараб танлашларни эса хар бир тренер назарга олиши рад қилиб
бўлмайдиган холатдир. Бу ишларни амалга оширишда тана таркидаги қисмларни биз учун
морфофункционал жиҳатдан максимал яроқлиларини ажратиш ва псифизиологик
таснифномаларини ишлаб чиқиш зарур.
Одамни тана таркибини суякни, мушакларни, ѐғни, сувни ва ѐғсиз моддаларни ўрганишга
ѐшларни танасини қайси спорт тури билан шуғулланиши мукинлиги тўғрисида бизга тўлиқ
бўлмаган фаразларни бериши мумкин. Бизда ва деярли барча хорижий малакатларда, хусусан
АҚШ, Англия, Франция, Германия ва Россияда спортчиларни индивидуал
танлаш ва у билан
ишлаш хозиргача спортчиларни танлашни асосий методикаси сифатида кўлланилиб
келинмоқда. Лекин ҳозирги пайтда спортчиларни танлашда фазовий-габаритларни ва тана
таркби компонентларини ўрганиш ва танлаш бўйича спорт командалари тўпланишлари
усуллари қўлланилмоқда (Дорохов Р.Н. и др.1994, 2000, Губа В.И.2010,Никитюк Б.А.
2000,Г.Д.Алексанянц ва бошқалар). Одам танаси таркибини билмасдан, нафас тизимини, юрак-
томир тизимини, вегетатив нерв тизимини, танани асосий алмашинуви тезлигини билмасдан ва
уларда функционал синовларни ўтказмасдан ѐшларни спорт йўналишларига танлаш
таваккалчиликдан бошқа нарса эмас. Бундай танлашлар спортдаги мувафақиятларни ўсишига
имкон бермайди, чунки спортчи ўз имкониятларини захирасигача ишлатиб бўлган.
Одам танаси суяклари скелет дейилиб грек тилида ―қуритилган‖
деган маънони , одам
танасида 205-207 та суяк бор бўлиб, ундан 32-34 тоқ суяклар, 23 таси мия қутисини жуфт
суяклари, 32-34 таси умуртқа поғонасида, 64 та қўлда ва 62 та оѐқда жойлашган. Суяк таркида
25,5 сув, 45 % минерал моддалар, шу жумладан калий, кальций, магний, натрий тузлари бор.
Барча суякларни 2 - 6 кг гача боради.
Талаба қизларни вазни ва уларни танасидаги суяк массаси ўртасидаги
корреляцион
боғликлик куйидагича:
X = 59.57 Y = 6.55 S
2
x
= 57.61 S
2
x =
1.96
r = 0.90 P = =0.001 t
st
= 22.09 t
st
= 2,01
Талаба қизларни бўйи ва мушак массаси ўртасидаги боғликлар куйида берилган.
Корреляцион тахлил натижалари:
X =164.71 ,Y =26,72 , S
2
x
= 13.9 , C 30.83
P = - 0.38 .t
st
=46.88 ,P =0.003 ,t
kp
=
1.94
Сўнгра натижаларни дисперсион тахлил ҳам кизларнни массаси суякни назарий
массасини аниқлашда ишончли ва асосий таъсир кўрсатувчи омиллардан бири эканлигини
кўрсатди.
Хулосалар:
220
-Бўлажак спортчиларни суяк массаси адабиѐтлада ўлчанган ўлчовларга
мослиги бизни
бажарган ишларимизни тўғрилигини исботлади.
-Ушбу усул хохлаган турли ѐшдаги шахсни суяк массасини аниқлаш имконини беради.
-Корреляцион тахлил натижаларига кўра, талабаларни назарий суяк массасини ванига
кўпроқ r =0.90 даржада боғликлиги суяк массасини аниқлашда етакчи эканлигидан далолат
беради.
Do'stlaringiz bilan baham: