|
1-расм.
Наманган вилояти намуналар йиғилган ҳудудлар
170
Ёғоч тагидаги ѐки терилган майдондан йиғилган гастроподаларда ўпка чувалчангининг
личинкаси мавжудлиги текширилди. Терилган барча қориноѐқли моллюскалар алоҳида белги
қўйилган елвизакланиш учун тешиклар қилинган пластик идишларда сақланди ва уч-тўрт ҳафта
давомида 4
0
С даражадаги совуқда тутилди. Қориноѐқли моллюскаларда инфекция қанчалик
тарқалганлигини Азимов ва бошқалар тавсифига биноан ўргандик. Чиғаноқларнинг оѐқлари
ажратиб олиниб, иккита ойнали предметни орасида эзилди, ундаги тўқималар стереомикроскоп
орқали кўрдик.
Личинкалар айрим қориноѐқли моллюскаларнинг товонидаги мускулларда мавжудлиги
кўрилди. Морфологик белгилари (катталиги, териси, қорамтирланган кутикуласи)га асосланган
ҳолдаги идентификациядан кейин айрим личинкалар мускул орасидан ажратиб олинди. Ажратиб
олинган личинкалар молекуляр таҳлил учун 70% ли этанолда сақланди. Бу моллюскаларнинг
оѐқлари лупа орқали кўрилганидан кейин L3 инфекция даражасини аниқладик. Биз яна бу
мускулни қанчалик зарарланганлигини личинкалар сонини санаш билан билдик.
Натижалар:
жами 896 қориноѐқли моллюскаларни текширишдан ўтказдик, улардан 789 та
қуруқлик чиғаноқлари ва 107 таси шилимшиқ моллюскалар эди. Гастроподлар уларни тарқалган
манбааси, жойига кўра: ўтлоқлардан ѐки боғлардан эканлиги билан ажратилди.
Биз йиғган 789 Пулмоната чиғаноқлардан 220 (27,9%) таси личинкали паразитлар учун
ижобий бўлиб чиқди. L3 личинкаларининг умумий сони битта чиғаноқда ўртача 1 тадан 38 тагача,
ўртачаси 5 личинкани ташкил этди. Шилимшиқлиларни идентификацияси икки
Agriolimacidae ва
Parmacellidae оилаларидан иборат. Жами олганда 6,5% (7/107) шилимшиқлилар
протостронгилидлар личинкалари учун ижобий бўлди.
Личинкаларни идентификациялаш: L3 нинг морфологик таҳлили меъѐрий морфологик
критерий, белгиларга асосланиб тадқиқ этилди. Одатда, бу гурухларда L3 икки қават пўст билан
қопланади. Юқориги, тепадаги пўсти юпқа, шаффоф, пастки тери эса тиғиз ва жигарранг тусли
қалин, қўлда турмай сийғанадиган бурмалидир. Одатда личинкалари териси билан халқа шаклида
ўралади. Моллюскалар тўқимасининг юқтирган қисми диаметри 2 дан 3 ммгача тўқ жигарранг
тусли макроскопик эканлиги маълум бўлди.
1.
Кейинги йилларда Ўзбекистондаги кавш қайтарувчи ҳайвонларнинг паразитлари бўлган
протостронгилид нематодаларни маълум тизим асосида йўлга қўйилган илмий тадқиқот ишлари
самарали тарзда олиб борилмоқда. Бу тадқиқотларда тоғ экотизимлардаги протостронгилид
нематодаларнинг паразит-хўжайин муносабатлари ҳаѐтий цикли, экология, фауна таркиби
ўрганилган.
Протостронгилид нематодаларнинг инфекцияси кўп ҳолларда Ўзбекистондаги кичик шохли
ҳайвонлардан эчкиларда учрайди. Бу борада ушбу паразитларни табиий шароитдаги оралиқ
хўжайинларини излаш бўйича илмий тадқиқотлар кам олиб борилган. Бундай ѐндашиш, бироқ
паразитларнинг ҳаѐтий циклларидаги ривожланишини ўрганиш учун зарур ва шунга кўра,
паразитларнинг якуний, охирги хўжайинни зарарлаш имконияти ҳам ортади. Бизнинг олиб борган
илмий тадқиқотларимиз бу хўжайинларни табиатдан протостронгилидларнинг турли турларини
топишга йўналтирилган. Хўжайин-паразит муносабатларини идентифицирлаш учун ва
қориноѐқли моллюскалардаги муносабатни янада аниқлаштириш мақсадида, нематодалар,
трематодалардан илгари қўллаб кўрилган услубларни қўлладик.
Ўзбекистонда энг муҳим оралиқ хўжайин бизнингча
Xeropicta candacharica
бўлиши керак.
Бу тур протостронгилларнинг кавш қайтарадиган майда ҳайвонларни зарарлашда муҳим омил
бўлиши мумкин. Улар энг кўп тарқалган қорин теломи (> 50% намуналарда) бўлиб ҳамда
протостронгилидлар личинкаларини энг кўп тарқалишига эга. Иккинчи энг муҳим оралиқ
хўжайин бўлиб, Pseudonapaeus albiplicatus ҳисобланади. Бу тур тарқалиши бўйича юқорида
келтирилган турдан кейин иккинчи ўринда бўлиб барча намуналаримиздан 20% га яқини ташкил
қилди ва энг кўп тарқалган (20% га яқин) протостронгилид инфекциясини, бошқа барча,
Candaharia levanderi (10%га яқин) ташқари барча моллюскаларда иккинчи ўринда тарқалган.
Бизнинг олиб борган тадқиқотларимиздаги Protostrongylinaeнинг барча личинкалари тоғолди
ҳудудларнинг сарҳадларидаги қориноѐқлилардан ажратиб олинган. Протостронгилидларнинг
личинкалари чорва моллари ўтлатиб боқиладиган ўтлоқ шароитига яхши мослашган бўлиши
керак.
171
Бу тадқиқотимизда
M. capillaris
оралиқ табиий хўжайиннинг
P. maydanika, C. levanderi ва D.
reticulatum
бўйича биринчи маълумотларимиз берилди. Мазкур илмий тадқиқотимизда
паразитларни янада яхшироқ тушуниб етишдаги янги маълумотлар, ўз навбатида касаллик
қўзғатадиган, содир бўладиган касаллик оқибатларини самарали тарзда назорат этиш
имкониятларини беради.
Do'stlaringiz bilan baham: |
