Hayvonot dunyosining zamonaviy sistemasi

a 
 
 
b 
1-rasm. Eurytrema pancreaticum 
(Giard et Billet, 1892) (Internet ma‟lumoti) 
a – imagosi (marita); b–tuxumi 
Urug‘donlari oval shaklda, qorin so‘rg‘ichi yonida simmetrik joylashadi. Tuxumdon noto‘g‘ri 
shaklda, ba‘zan parrakka o‘xshagan, qorin so‘rg‘ichining orqa tomonida joylashgan, urug‘donlarga 
nisbatan biroz kichikroq. Bachadon naysimon shaklda, trematoda tanasining butun orqa qismini 
egallaydi. Tuxumi oval shaklda, jigarrang, shakllangan miratsidiyga ega, o‘lchami 0,045-0,052x0,029-
0,033 mm.(1-rasm, b). 
Qo‟zg‟atuvchisining biologiyasi
. Trematodalar oraliq xo‘jayin (Bradybaenidae oilasiga mansub 
Bradybaena lantzi, B.phaeozona, B.dichrozona 
kabi mollyuskalar), qo‘shimcha xo‘jayin – 
Conocephalus 
avlodiga mansub chigirtkalar hamda asosiy xo‘jayinlar ishtirokida rivojlanadi. 
Kasal hayvonni tezagi bilan birga trematoda tuxumi tashqi muhitga tushadi va o‘t bilan 
birgalikda mollyuskalar tomonidan yutib yuboriladi. Ularning ichagida tuxumdan miratsidiy chiqadi 
va jigarga o‘tib olib, sporasista bosqichini o‘taydi. Serkariy 5-6oyda rivojlanadi. Serkariy saqlovchi 
yetilgan sporasistalar, jigardan mollyuskaning mantiya bo‘shlig‘iga migratsiya qiladi va tashqi 
muhitga chiqib, o‘t yoki tuproqqa tushadi. Keyinchalik serkariylarni chigirtkalar yutib yuborib, 
taxminan 2 oylardan keyin metaserkariy bosqichi rivojlanadi. Asosiy xo‘jayinlar o‘t bilan birgalikda 
zararlangan chigirtkalarni yutib yuborishi orqali kasallikni o‘ziga yuqtiradi (2-rasm). 
2-rasm. 
Eurytrema pancreaticum 
trematodasining rivojlanishi.
Epizootologik ma‟lumotlar
. Euritrematoz Farg‘ona vodiysi tabiiy sharoiti uchun xarakterlidir. 
Eurytrema pancreaticum 
Namanganviloyatining Kosonsoy tumani Bahoriston qishlog‘iva Chust 
tumani G‘ova qishlog‘i xo‘jaliklarida qoramollar o‘rtasida qayd etildi. Invaziya ekstensivligi 9,7%, 
invaziya intensivligi 9-162 nusxani tashkil etadi. Oraliq xo‘jayinlarning zararlanishi 2-8%, qo‘shimcha 
xo‘jayinlarning zararlanishi 6-47% ni tashkil etadi. Shuni ta‘kidlab o‘tish kerakki, 
euritrematozpotensial trematodozlar qatoriga kirib, yetarli tabiiy sharoitlar bo‘lganida, respublikaning 
boshqa hududlarida ham kavsh qaytaruvchi hayvonlar o‘rtasida enzootiyaga sabab bo‘lishi mumkin. 

---

168 
Hayvonlar qo‘zg‘atuvchi bilan yilning issiq vaqtlarida, yaylovlarda zararlangan chigirtkalar 
paydo bo‘lgandan so‘ng zararlana boshlaydi. Euritrematuxumlari tashqi muhit sharoitlariga ancha 
chidamli. Ularnoorganiktuzlarto‘yingan eritmalarida nobud bo‘lmaydi, 5 % dan yuqori bo‘lmagan bir 
qancha organik birikmalar (aseton, glitserin, fenol), kuchsiz ishqorlar va kislotalar ta‘siriga ancha 
chidamli. Bu holat invaziyaning tashqimuhitda keng tarqalishiga imkon yaratadi. Shu yil tug‘ilgan 
qo‘zilar o‘rtasida invaziyaning yuqori darajasi noyabr oyida kuzatiladi. Yosh chorva mollari va katta 
yoshdagi hayvonlar zararlanishi bahor va yoz oylarida o‘sib boradi, avgust oyida maksimum darajaga 
yetadi.