149
2.
Харитонов А.Ю. Бореальная одонатофауна и экологические факторы географического
распространения стрекоз. Автореф.дис.. док. биол. наук. – Новосибирск, 1991. 34 с.
3.
Залиханов К.Х. Фауна и экология стрекоз Центрального Кавказа Автореф.дис. ...канд.
биол. наук. – Нальчик, 2005. - 25 с.
BARQAROR RIVOJLANISH MAQSADIDA HAL QILINISHI KERAK BO‟LGAN
EKOLOGIK MUAMMO
Hasanova L.Y
Navoiy davlat universiteti
Mamlakatimizda yoshlarning ekologik-huquqiy ta‘lim va tarbiyasi masalasiga alohida e‘tibor
berib kelinmoqda. 30 dan ziyod ekologik yo‘nalishdagi qonun va 1000 dan ziyod qonunosti normativ-
huquqiy hujjatlar qabul qilinganki, maqsad atrof-muhitni muhofaza qilish, ekologik ilm-fanni
rivojlantirish, ekologiyaga oid bilimlarni keng targ‘ib qilish, tabiiy tizimlarni, ularning biologik rang-
barangligini saqlash va tabiatdan foydalanishni boshqarishning samarali iqtisodiy mexanizmini joriy
etish, ekologik xavfsizlikni ta‘minlash, atrof-muhit ifloslanish darajasini kamaytirishning huquqiy
mexanizmini takomillashtirishdan iborat.
Inson faoliyati ta`sirida biosferaning o‘zgarishi juda tezlik bilan bormoqda. Insoniyatning tabiiy
jarayonlarga ana shunday ta‘sirda yoki munosabatda bo‘lishi natijasida ekologik muammolar avj oldi.
Ekologik muammo- bu insonning tabiatga ko‘rsatayotgan ta`siri bilan bog‘liqdir. Inson
sivilizasiyasining rivojlanishi va uning tabiat bag`riga tobora ko‘proq kirib borish oqibatida ahvol
tubdan o‘zgardi.
Insoniyat yuksak maqsadlar sari intilayotgan, taraqqiyot yo‘lidan jadal ildamlayotgan bugungi
kunda jahon hamjamiyati oldida ekologik muammolarni hal etishdek jiddiy vazifa turibdi.
Mamlakatimiz boy tabiati va noyob biologik resurslari bilan dunyoning boshqa mintaqalaridan
ajralib turadi. Ushbu noyob tabiiy boyliklarni asrab-avaylash, yo‘qolib borayotgan turlarni
ko‘paytirish, alohida muhofaza etiladigan hududlarni kengaytirish, tabiatga inson omili salbiy
ta‘sirining oldini olish yurtimizda amalga oshirilayotgan ekologik islohotlarning muhim yo‘nalishiga
aylangan. O‘simlik va hayvonot dunyosini muhofaza qilishga oid yangi tahrirdagi qonunlarda bu
boradagi ustuvor vazifalar o‘z ifodasini topgan. Qonunchiligimizda belgilangan ana shunday
tamoyillar, xususan, o‘simlik dunyosi ob‘ektlaridan umumiy va maxsus foydalanish borasidagi muhim
vazifalarni hayotga tatbiq etish tadbirkorlar zimmasiga ham katta mas‘uliyat yuklaydi.
Ekologik muammolar dunyo miqyosida ko‘rib chiqilayotgan iqtisodiy-ijtimoiy-siyosiy masalalar
qatori o‘ta dolzarblik kasb etib bormoqda. Har bir muammo muayyan tartibning buzilishidan kelib
chiqadi.
Kavrak o‘simligi xalq orasida shifobaxshligi bilan nom qozongan.
Kavrak (Ferula) turkumi
vakillari ziradoshlar oilasiga mansub o‘simlik bo‘lib yer yuzida 170 dan ziyod, O‘rta Osiyoda 110 dan
ortiq, mamlakatimizda esa 50 ta turi uchraydi
[1
]
.
Kavrakdan xalq tabobatida azaldan bir qancha kasalliklarni davolashda foydalanilgan. Tabiatda
sassiq kovrak (Ferula assa-foetida L.) keng tarqalgan bo‘lib, yelim-smola asosan shu turdan olinadi.
Kavrak ildizi va yelimi tibbiyotda, qandolatchilikda, kosmetika sanoatida attorlik vositalari ishlab
chiqarishda foydalaniladi. Xorijiy mamlakatlarda sassiq kovrak smolasiga bo‘lgan talab yil sayin ortib
borayotir. Chunki undan qimmatbaho va noyob mahsulotlar tayyorlashda foydalaniladi. Sassiq kavrak
hayotiy shakliga ko‘ra bir marotaba gullaydi, ya‘ni monokarp o‘simlik hisoblanadi. Bugungi kunda
kovrakzorlar faqatgina tog‘oldi maydonlarda saqlanib qolgan, Undan xo‘jasizlarcha foydalanish
oqibatida ushbu o‘simlik turining maydonlari yil sayin qisqarib bormoqda, bu barqaror rivojlanishni
izdan chiqaradigan tashvishli holatdir.
Kavrak o‘simligining yelim-smolasini tayyorlash uchun O‘zbekiston Respublikasi Tabiatni
muhofaza qilish davlat qo‘mitasi tomonidan tadbirkorlarga yil sayin kvota miqdori kamaytirilsa-da,
lekin ulardan tushayotgan talabnomalarda raqamlar yil sayin ortib borayotgani tashvishli holat.
Birgina 2012 yilning o‘ziga 200 tonna kavrak smolasi uchun kvota ajratilgan. Endi tasavvur qiling:
o‘rtacha bitta kavrakdan 1 kilogramm smola olinsa, 200 tonna kavrak smolasini yig‘ish uchun 200
ming tup kavrak kerak bo‘ladi. Kavrakning smolasi olingach qayta tiklanishiga ishonasizmi? Bu holat
150
xuddi odamning qonini 90 foiz so‘rib olganga o‘xshaydi. Ildiz atrofi, kovlab olingan joyda to‘plangan
tuproq uyumi o‘simlik o‘sishiga to‘sqinlik qiladi, shuningdek, bu yerda tuproq eroziyasi kuzatiladi
[Oybek Mamarahimov].
Mamlakatimizda ekologik muammolar qamrovini kamaytirish borasida salmoqli ishlar
boshlanib, maxsus ekologik loyihalar amalga oshirilmoqda.
Sassiq kavrak o‘sadigan maydonlarni aniqlash va uni kuzatish, xaritaga tushirish, ularni tabiiy
o‘sadigan maydonlarda urug‘idan ko‘paytirish imkoniyatlarini yaratish, o‘simlikni tabiiy sharoitda
qayta tiklanishini ta‘minlash, ushbu o‘simlik yuzasidan ilmiy izlanish olib borish, kavrak smolasini
olishning barqaror rivojlanishni saqlagan holda yangi texnologiyalarini ishlab chiqish, shu soha bilan
shug‘ullanadigan tadbirkorlar mutaxassislar bilan birgalikda ish olib borishi maqsadga muvofiqdir. Bu
esa barqaror rivojlanish maqsadida hal qilinishi kerak bo‘lgan ekologik muammoni yechimini
topishga yordam beradi.
Foydalanilgan adabiyotlar
1.
Sarvar Ochilov. Shifobaxsh va noyob o‘simliklar yoxud kavrak haqida ba‘zi mulohazalar
2.
http://www.landart.ru
3.
http://medgrasses.ru/ferula.html
Do'stlaringiz bilan baham: 
