322
Зилха қумлари давлат табиат ѐдгорлиги Олтиариқ туманининг Зилха ширкатлар уюшмаси
ҳудудида, Чимѐн адирларининг шимолий ва шимолий - шарқий томонидаги адир ѐни
текислигида жойлашган.
Қумларнинг ҳозирги кундаги майдони 16 гектар бўлиб, бундан 10 йил бурун кузатилганда
22 гектарни ташкил қиларди. Ҳозирги вақтда турли маъданий экинлар орасида сақланиб қолган.
Ёдгорлик суғориб деҳқончилик қилинадиган ва аҳоли зич жойлашган воҳада
жойлашганлигидан унинг табиатига қишилар хўжалик фаолиятининг таъсири кучли бўлган.
Қумлардан турли мақсадларда тартибсиз фойдаланиш, қумларни ўзлаштириш каби омиллар
таъсирида қумлик майдонлари кескин қисқарган, натижада ўсимлик ва ҳайвонот дунѐси
камбағаллашган.
Зилха қумлари марказий Фарғона қумлари билан туташмаган, улар чўлнинг юқори
адирининг қуйи қисмидаги оч бўз тупроқли қисмида жойлашаган.
Зилха қумлари нисбатан кам шўрлашган ва гипслашган. Унинг таркибида гумус миқдори
0.07 фоиздан 0.59 фиозгача бўлади. Қумлар зарарли кимѐвий моддалар билан
ифлосланмаган,шунинг учун юқори сифатли қурилиш хом-ашѐси ҳисобланади.
Ёдгорлик ҳудуди субтропик минтақанинг континентал чўл иқлимида жойлашган, унинг
қиши совуқроқ ўртача (-3%С) ѐзи эса иссиқ (28-30 % С) ва қуруқ бўлади. Ёғингарчилик асосан
баҳор ва қиш ойларида ѐғади, унинг йиллик миқдори 200-220 мм чамасида бўлади.
Шамоллар режими Фарғона водийсининг шамоллар режими билан узвий боғланган.
Водийнинг ғарбий қисми очиқ бўлганлигидан Қўқон шамоли ѐдгорлик ҳудудига етиб келади.
Тоғлар яқинлигидан тоғ шамоллари ҳам кузатилади. ―Қўқон‖ шамоллари жанубий-ғарбий, тоғ
шамоллари эса жанубий-шарқий йўналишда кўпроқ тарқалади. Кучлироқ шамоллар асосан
баҳор ва кузда кузатилади. Кучли шамоллар апрель, май ойларида ўртача 3-4 кун, январь ойида
1-2 кун, йил давомида эса 25 кун бўлиши кузатишлар натижасида аниқланган.
Зилха қумлари оқими тарқаладиган ҳудудда жойлашган. Унинг атрофидан жанубий
Фарғона канали, ариқлар ва законлар оқиб ўтади.
Қумларни яқинларидаги ерларнинг ўзлаштирилиши, қум тепаликларининг қурилиш хом-
ашѐси сифатида ишлатилиши, суғорилиши натижасида бу ҳудуднинг гидрогеологик шароити
кескин ўзгаришга учраган. Гурунт сувларининг сатҳи анча кўтарилган. Қумликлардан бўшаган
ерларда Гурунт сувларининг юқорига кўтарилишидан ботқоқликлар ва кўлчалар ҳосил бўлган.
Бу ҳудуддаги гурунт сувлари адир ва адир ѐни текисликларида юза сувларининг шимилишидан
тўйинади.
Зилха қумларининг ўсимлик ва ҳайвонот дунѐси Фарғона вилояти ҳудудидаги бошқа
қумларга (Марказий Фарғона қумларига) нисбатан анча камбағалдир. Чунки воҳаларда
жойлашган бу қумликлар табиати антропоген таъсир натижасида кучли ўзгаришларга учраган.
Улар гўнг ва морза қумларидан иборат бўлиб, табиий комплекс учун хос бўлган бир
бутунликни сақлаган бўлсада, дастлабки ҳолати сақланмаган. Қумларнинг табиий
мувозанатини сақлаб турувчи ўсимликлар аҳоли томонидан нобуд қилинди ва қилинмоқда.
Ҳозирги кунда ҳам ўсимлик ва қумлардан тартибсиз фойдаланиш давом этмоқда.
Маҳаллий аҳолисидан собиқ жамоа хўжалиги раиси Хомитжон Ўрмонов ҳамда масъул
Фахриддин Турсуновнинг айтишича, бу ерларда тўқайлар жуда кенг майдонни эгаллаган.
Лекин ҳозирги кунда фақат уни озгини қисми сақланиб қолган.
Масъулларнинг айтишича 2018-йилнинг 20-апрель санасигача Япония, Полша,
Франциялик туристлар ва Марказий Осиѐ Республикалари фуқаролари туристик саѐхатга
келишган. Ундан ташқари Республикамизнинг турли вилоятларидан ҳар йили туристлар
ташриф буюришади ва даволанишади.
Саѐхатчилар учун кўчма чойхоналар, салқин жойлар, ховузлар ташкил қилинган.
Ёдгорлик ҳудудини табиий ҳолда сақлаб қолиш учун уни ҳар томонлама комплекс
ўрганиш, улардан фойдаланиш бўйича тавсиялар яратиш тавсия этилади. Шундагина бу
бойликлардан оқилона фойдаланиш ва уларни табиий қиѐфасини ўзгартирмаган ҳолда сақлаб
қолиш келгуси авлодга етказиш мумкин бўлади. Бунинг учун ҳудудни қатъий қўриқлаш мол,
қўй боқишга, қумларни ташиб кетишга ўсимликлардан тартибсиз фойдаланишга қатъий чек
қўйилмоғи талаб этилади.
Do'stlaringiz bilan baham: 
