Hayvonot dunyosining zamonaviy sistemasi

 

---

272 
ҒЎЗА ГЕНКОЛЛЕКЦИЯСИ ЛИНИЯЛАРИДА ТОЛА УЗУНЛИГИНИНГ 
ЎЗГАРУВЧАНЛИГИНИ БИРИНЧИ АВЛОДЛАРИДА ЎРГАНИШ 
Хайитова Ш.Д. Тошов С.Т. 
Термиз давлат университети 
Хозирги кунда толанинг миқдори, унинг пишиқлиги бугунги кунга келиб жахонда пахта 
етиштирувчи мамлакатларда, шу жумладан бизнинг Республикамизда ҳам жаҳон бозоридаги 
талаб даражаси ўзгаришига ва бошқа шарт-шароитларни эътиборга олган ҳолда, пахта 
толасининг сифатига катта аҳамият берилмоқда. Тола узунлиги кўрсаткичига эга бўлиши бу 
ғўза навининг муҳим ўзига хос хусусиятларидан биридир. Ғўза навларининг тола сифатига 
толанинг узунлиги, пишиқлиги, ингичкалиги (метрик номери), етилганлиги, чўзилувчанлиги, 
эластиклиги ва жилваси билан тавсинфланади. Бундай хусусиятга эга бўлган навларни яратиш 
эса генетик ва селекциявий нуқтаи назарда асосоий ахамиятга эгадир.
Тадқиқот объекти ва усуллари: Ўзбекистон Миллий университети генетик-олимлари 
томонидан ғўзанинг сифат ва миқдорий белгиларнинг ирсийланиш қонуниятларини ўрганилиб, 
шу билан бирга уларнинг генетик белгиланиш меҳанизмларини ҳамда толанинг узунлигини, 
унинг пишиқлик даражасини ва чигитнинг катта кичиклигига ҳам эътибор берилиб уларнинг 
боғлиқлигини аниқланиб келинмоқда [1,2.].
Тадқиқот мақсади: Тадқиқотларимизнинг асосий мақсади ғўза генетик коллекцияси 
линиялари мисолида тола узунлиги бўйича мухум қимматли-хўжалик белгаларига эга бўлган Л-
608, Л-620, Л-4112, Л-607, Л-489 каби ота-она линиялари ва уларнинг биринчи F
1, 
иккинчи F
2 
дурагайларида тола узунлигининг ўзгарувчанлигини ўрганишдир. Тола узунлиги белгиси ташқи 
шароит омилларига (суғориш вақти ва тартиби, озиқлантириш, ҳарорат ва ҳ.к.) таъсирчан бўлиб 
бир тупнинг ўзида жойлашган жойига қараб фарқланади. Шунинг учун генетик тахлил 
жараѐнида паратипик ўзгарувчанликнинг аҳамиятини инобатга олиш зарур. 
Тадқиқотларимизда тола узунлиги бўйича вариацияланиш қаторларига назар ташласак 
бунда Л-608 ва Л-620 ота-она линияларнинг ўртача кўрсаткичи 33.9 ва 34.2 мм га тенг бўлиб 5 
та синф кўламида жойлашган. Биринчи авлод F
1
Л-608 х Л-620 дурагайларида тола 
узунлигининг ўртача кўрсаткичи 34.4 мм бўлиб 31-35 мм оралиғида 3 та синф кўламида 
жойлашган ва уларнинг кўрсаткичлари ўнг томонга силжиган (1- жадвал).