138
Qo‘lqanotlilar bizga eshitiladigan odatdagi chiyillash tovushidan tashqari, ayrim impul‘slar
ko`rinichida 30000 dan 70000 gyersgacha ul‘tratovushlar chiqaradi. Impul‘slar tezligi
ko‘rshapalakning biror buyumdan yoqi uljasidan neshogli narida to‘rganiga qarab o`zgaradi. Bular
yakka yoqi kaloniya bo`lib hayot kechiradilar. Yil mavsumiga qarab o`rta mintakalar yashovchilari
migratsiya qiladi.
Qo`lqanotlilar turkumi mevaxo‘r va hasharotxo‘r ko‘rshapalaklarni o`z ichiga oladi.
Mevaxo‘r ko‘rshapalaklar kenja turkumi (Krilalar-megachiroptera) yoki katta qanotlilar ancha
katta hayvonlar bo`lib, qanotlarini yoyganda 170 sm gacha etadi. Tropik Osiyo Afrika va Avstraliyada
tarqalgan turkumning yirik vakillari. Tishlarining chaynash yo`zalari yassilashgan va mevalar bilan
ovqatlanishga moslashgan. Sersuv mevalar bilan oziqlanib, joylarda bog‘larga katta zarar yetkazadi.
Katta oziq tishlarining yuzasi yassi-kavshovchi, ko‘zlari yirik. Ozoqni ko‘rish yaxshi rivojlangan
hidlash organlari orqali topadi. Faqat g‘orlarda yashaydigan shakllarida exolokatsiya bor. Kunduzi
daraxtlar shoxida, tomlar ostida, g‘orlarda o‘tkazadi. Odatda, bir necha yuz hatto mingtadan ortiq
individdan iborat gala hosil qiladi. Umumiy turlari soni 130 ga yaqin. Tipik vakili Uchuvchi it ya‘ni
kalong (
Pteropus calaeno
) u Malaya Arxepelagida yashaydi.
Hasharotxo‘r ko‘rshapalaklar kenja turkumi (Microchiroptera)ga mansub ko‘rshapalaklar kichik
bo`lib uchi o`tkir va quloq supralari katta bo`ladi. Turlari soni 80 ta bo‘lib, MDXda bularning 40 ta
turi tarqalgan. Janubiy rayonlarda taqaburunlar, chalpangquloq ko‘rshapalak, kengquloq, o`qquloq,
shomshapalaklar va tunshapalaklar yashaydi. Bularning hammasi hasharotlar bilan ovqatlanadi.
Biroq ayrim vakillari nayzali ko‘rshapalak (
Phylostoma xastuma
) etxo‘r. Janubiy Amerikada
yashovchi ayrim vakillari uyqudagi hayvonlar. Ba‘zan odamlar qoni bilan oziqlanadi. Masalan,
Janubiy Amerikadagi qonxo‘r ko‘rshapalaklar qon so‘rmasdan uni o‘ljasi terisi yuzasidan yalab oladi,
Bunday ko‘rshapalaklarning so‘lagi og‘riqsizlantirish xossasiga ega bo‘lib, qonni ivishdan saqlaydi.
Tishlanganda og‘riq sezilmasligi va qonning ivimasligi shunga bog‘liq. Kunduzi tomlarda darxtlar
kovagida ko‘pincha g‘orlarda yashaydi.
Aksariyat turlari Shimoliy rayonlardan janubga uchib ketadi, Uchish yo‘li ancha uzun. Bir necha
oy yuz hatto ming km , ba‘zan undan ham bo‘lishi mumkin. Ayrim turlari o‘z yashash joylarida
uyquga kirib qishlaydi.
Bu kenja turkumning aksariyat vakillari qo‘shqanotli, qattiq qanotli hashorotlar bilan oziqlanadi.
Bularning tipik vakillari shalpangquloq ko‘rshapalak (
Plecotus auritus
), malla shomshapalak.
Sutemizuvchilarning hayoti o‘simliklar va boshqa hayvonlar bilan chambarchas bog‘liq. Sut
emizuvchilar asosiy o‘txo‘r hayvonlar sifatida o‘simliklar hosil qiladigan organik moddalarni
o‘zlashtirib o‘z tanasini tiklaydi.
Hashoratxo‘r va yirtqich sutemizuvchilar zararkunanda va kasallik tarqatuvchi hashoratlar sonini
chеklab turadi. Yirtqich sutemizuvchilar kasal va nimjon hayvonlar yoki ular murdasi bilan oziqlanib,
hayvonlar naslini yaxshilanishiga yordam bеradi; yеr yuzini tozalab, tabiiy sanitarlar vazifasini
bajaradi. Tabiatda har bir turning o‘z orni bor. Shunday ekan, tabiatni, o‘simlik va hayvonot olamini
asraylik.
Do'stlaringiz bilan baham: