Mushukning son suyagi. Shmorl bo‘yicha bo‘yalgan (17-rasm).
Suyak to‘qimasi yoki kalsiysizlantirilgan materialda, yoki shliflarda o‘rganiladi. Kalsiysizlantirishda suyakdan kislotalar yordamida noorganik moddalar chiqarilib yuboriladi. Suyakning osseomukoid shimilgan ossein asosi qoladi va bunday holatda suyak mikrotomda oson kesiladi. Shmorl bo‘yicha bo‘yash uchun tionin va pikrin kislota qo‘llaniladi. Bunday bo‘yash kalsiysizlantirilgan suyak kesimining ham suyak umumiy arxitektonikasini ham nozik tuzilishini o‘rganish uchun yaroqli bo‘lgan differensial manzara beradi. Ushbu preparatda suyak to‘qimani o‘rganish bilan bir vaqtda suyak organ sifatida ham o‘rganiladi.
Preparatni kichik ob’ektivda qarayotib suyak plastinkalarining konsentrik sistemalaridan hosil bo‘lgan ko‘plab osteonlarning kesimlarini ko‘ramiz. Suyak plastinkalarining yig‘indisi (sistemasi) osteonlar deb belgilanadi. Tashqi va ichki tomonidan suyak plastinkalarining umumiy sistemalari joylashadi. Butun kesimni qarab chiqish va chizib olish uchun kichik ob’ektivda osteonlar ko‘ndalang kesilgan va qizil yoki binafsha qo‘ng‘izchalar ko‘rinishidagi suyak hujayralari yaxshi ko‘rinadigan joyni tanlab olish kerak. Kompakt suyak umumiy arxitektonikasini ko‘rsatuvchi rasm kichik ob’ektivda chiziladi. Òashqaridan shakllanmagan biriktiruvchi to‘qima bo‘lgan periost (1) topiladi. Ba’zan periostning ko‘p miqdorda kam tabaqalangan hujayralari bo‘lgan osteoblastik to‘qima tarzida ichki qavati (2) ajralib turadi. Ushbu qavat kam tabaqalangan hujayralari hisobiga suyakning yo‘g‘onlashishi yuz berishi mumkin. Pereostning nozik tuzilishi kalsiysizlantirilgan suyakda yaxshi saqlanmaydi. Periostdan keyin tashqi umumiy suyak plastinkalari (3) joylashadi, ayrim joylarda ularning ketma-ket joylashishi buzilgan bo‘ladi. Periostdan tashqi plastinkalarga teshib kiruvchi tolalar deyiluvchi tolalar kirib boradi; bular asta-sekin tashqi plastinkalarda yo‘qolib ketadigan, periost tolalarining davomi bo‘lgan, yo‘g‘on kollagen tolalardir; ular suyakusti pardasini suyak bilan mustahkam biriktiradi. Ichki tomonda ichki umumiy suyak plastinkalari (4)ni topamiz. Ular ketma-ket joylanishining odatda suyakning qayta qurilishi (yangilanishi) bilan bog‘liq bo‘lgan buzilishi kuzatiladi. Ba’zi joylarda ular bir-birining oralig‘iga kiradi, ba’zan deyarli yo‘qolib ketadi, ba’zan esa suyak iligi bo‘shlig‘iga kirib boruvchi to‘sinlarga aylanadi. Osteon kanallari (5)ning bir qismi ko‘ndalang, bir qismi qiyshiq kesilgan: kanallarning ichi ko‘pincha bo‘yoq bilan to‘lgan, ba’zan esa kanal ichida bu yerda joylashgan qon tomirlarining qoldiqlari ko‘rinadi. Osteonlar harxil qalinlikka ega va ko‘ndalang konturi bir xil bo‘lmaydi. Kuchli ob’ektivda osteonlarda ochroq va to‘qroq plastinkalarning navbatma-navbat joylashuvini ko‘rish mumkin va bu plastinkalar asosini tashkil qiluvchi ossein tolalarining yo‘nalishi bilan bog‘liq. Ba’zi joylarda osteonlarning yangidan hosil bo‘lishi natijalari ko‘rinadi: 1-generatsiya osteon (6) o‘rnida 2-generatsiya sistemasi (7) hosil bo‘ladi; u esa o‘z navbatida qisman yangi, 3-generatsiya sistema bilan almashingan bo‘lishi mumkin. Osteon yopishtiruvchi liniyalar (8) bilan o‘ralgan. Osteonlar oralig‘ida oraliq suyak plastinkalari sistemalari (9) ko‘rinadi; ba’zi joylarda ularning eski generatsiya osteonlar qoldiqlaridan kelib chiqishi aniq bilinib turadi. Suyakning ichki qavatlarida osteon bo‘shliqlari (10) - osteonlar rezorbsiyasi natijasida hosil bo‘lgan keng bo‘shliqlar uchraydi. Osteon kanallaridan tashqari teshib o‘tuvchi kanallar (11) ham bo‘lib, ularda kanal atrofida o‘z plastinkalari sistemasi bo‘lmaydi; ular bo‘ylab periost yoki endostdan tomirlar o‘tadi, xuddi shunday kanallar osteon kanallarini anastomozlar bilan tutashtiradi. Ular suyakning bo‘yiga kesimlarida yaxshi ko‘rinadi. Suyak plastinkalari joylashuvi yo‘nalishiga parallel holda binafsha yoki qizil rangga bo‘yaluvchi suyak hujayralari (12) joylashadi. Suyak hujayralari tanasidan ko‘plab uzun o‘simtalar (13) ajraladi. Ular vositasida suyak hujayralari o‘zaro tutashib, uzun o‘simtali sinsitiy hosil qiladi. Preparatda o‘simtalar suyak plastinkalarini teshib o‘tuvchi binafsha yoki qizg‘ish iplar ko‘rinishiga ega.
Preparatni kichik ob’ektivda o‘rganish va chizib olishni tugatgach, uni kuchli ob’ektivda o‘rganish va osteonning bir qismini (turli generatsiyadagi osteon plastinkalari bilan bo‘lishi ma’qulroq) chizib olinadi; suyak hujayralarining shakliga e’tibor beriladi.
Mushukning kalsiysizlantirilgan son suyagi ko‘ndalang kesimi. Kuchsiz obyektiv 17-rasm.
