Hayvonlar anatomiyasi fanining maqsadi va vazifalari. Anatomiya Konstitutsiya Hayvonlar anatomiyasiga oid tarixiy ma’lumot

Ribosomalar – sitoplazmada erkin suzib yuruvchi va hujayrada oqsil sintezi amalga oshadigan joy hisoblanadi.
Endoplazmatik to‘r- bu naychalarni bir-biri bilan o‘zaro bog‘langan membrana to‘ri bo‘lib, hujayra sitoplazmasining ichkarisidagi bo‘shliqda joylashadi. Endoplazmatik to‘r ikki tipga bo‘linadi.
Dag‘al yoki donador turdagi endoplazmatik to‘rning yuzasida ko‘p miqdorda ribosomalar birikkan bo‘ladi va mikroskop ostida donador bo‘lib ko‘rinadi. Bunday tipdagi endoplazmatik to‘rning vazifasi ribosomalarda sintez bo‘lgan oqsillarni tashishdan iborat. Sintez bo‘lgan ayrim oqsillar to‘g‘ridan –to‘g‘ri hujayra yuzasidan chiqarilishi mumkin (masalan, ovqat hazm qilish fermentlari va gormonlar).
Silliq endoplazmatik to‘r yuzasida ribosomalar bo‘lmaydi. SHuning uchun ham bular silliq endoplazmatik to‘r deb yuritiladi. Ularning funksiyasi lipidlar va steroidlarni sintez qilish hamda tashishdan iborat.
Goldji tanasi - sitoplazmada joylashgan zich xaltachalar to‘plamidan iborat. Uning vazifasi hujayralar ishlab chiqargan ayrim oqsillarni qayta o‘zgartirishdan iborat (masalan, uglevodni qo‘shish) va u lizosomalarni shakllantirishda muhim rol o‘ynaydi.
Lizosomalar – bu membranaga birikkan xaltachalar bo‘lib, unda lizosomalar yoki ovqat hazm qilish fermentlari saqlanadi. Ularning vazifasi hujayraga tushgan yot moddalarni fagotsitoz yoki endotsitoz jarayoni yordamida neytrallashdan iborat. Lizosomalar, shuningdek, hujayraning eskirgan organellalarini yoki hujayrani o‘zini ham yo‘q qilishi mumkin.
Lizosomalarni to‘planish kasalligi- bu lizosomalarda fermentativ jarayonning buzilishi natijasida kelib chiqadi va qoldiq moddalarning to‘planishiga olib keladi. Lizosomalarning to‘planish kasalligi ko‘pincha mushuklarda uchraydi, odatda yosh hayvonlarda skelet anomaliyasi, nevrologik va ko‘z buzilishlarida yuzaga keladi.
Sentrosoma va sentriolalar-sentrosoma juft tayoqchasimon tuzilmalardan tashkil topgan bo‘lib, bu tuzilmalar sentriola deb yuritiladi. Ular bir-biriga nisbatan to‘g‘ri burchak ostida joylashadi va hujayraning bo‘linishida ishtirok etadi.
Kiprikchalar va xivchinlar- tananing ayrim hujayralarida plazmatik membrananing kengayishi ko‘zga tashlanadi. Kiprikchalar ko‘p miqdorda hujayraning tashqi yuzasida joylashadi va to‘lqinsimon harakatni hosil qilishi natijasida hujayra yuzasida shilimshiq suyuqlikni aralashtiradi. Xivchinlar odatda yakka –yakka joylashadi, kiprikchalarga nisbatan uzunroq bo‘ladi, hujayraning to‘lqinsimon harakatini ta’minlaydi. Xivchinga yagona misol bo‘lib, sut emizuvchilar spermatozoidining dumchasi hisoblanadi. ²
Hujayralarning ko‘payishi va embrion qavatlari hosil bo‘lishi
Organizmda hujayralarning yashash muddati bir xil emas. Ular organizmda ma’lum funksiya bajaradi, qariydi va oxirida nobud bo‘ladi, ularning o‘rniga yangi yosh hujayralar paydo bo‘ladi. O‘sayotgan embrionning hujayralari juda tez ko‘payadi, ya’ni mavjud hujayralarning bo‘linishidan va hujayraviy tuzilmagan tirik moddalardan yangi hujayralar paydo bo‘ladi. Hujayralar oddiy (amitoz) va murakkab (kariokinez yoki mitoz) yo‘l bilan bo‘linib ko‘payadi. Ular oddiy yo‘l bilan ko‘payganda yadro va yadrocha ikkiga bo‘linadi. SHundan keyin sitoplazma ikkiga bo‘linadi. Natijada ikkita hujayra hosil bo‘ladida, ular sekin – asta kattalashib, ona hujayra hajmiga etadi. Hujayralar murakkab bo‘linishi vaqtida sitoplazma va yadroda ko‘p o‘zgarishlar ro‘y beradi. Hujayralar murakkab bo‘linganda ketma – ket to‘rt fazani: profaza, anafaza va telofaza davrlarini o‘tadi.