|
www.ziyouz.com
кутубхонаси
77
nikohida to‘qqizta xotini bor, deb yozishdan toymaydi. Pora uchun birov bir bosh uzum beraman desa,
jannatga o‘xshagan butun bir bog‘ni kuydirishi mumkin. Xalifaning qizini hindu bilan nikohlaydi,
buning uchun unga ichgani bir kosa suv bo‘lsa bo‘ldi. Nikoh xujjatini yozish uchun pul talab qiladi:
taxsin olish umidida bu xujjat sahifasini bir qancha qaydlar bilan to‘ldiradi. Kimki o‘z qalamini shu xilda
ishlatsa, bilingki, u xatini ham o‘z yuzidek qoraytirgan bo‘ladi.
Keyingisi xiylagarlikni o‘ziga kasb qilib olgan muftidir; uning o‘y-fikri xiyla va makrdir. Ko‘nglida
u qanday egri niyatlarni o‘ylagan bo‘lsa, bu uning yozgan fatvolarida ham to‘g‘ri ko‘rinib turadi. Jannat
hurlariga u ochko‘zlik kiyimini kiydiradi; nimaiki «xashan» («xunuk») bo‘lsa: uni «xasan» («chiroyli»)
deb yozib, go‘zallashtiradi. Bema’ni ashula aytgan bo‘lib, zahar sochadi. Quyoshni sham’ning tubiga
yashirishga qodir. Nayrang iplari uning o‘ziga zanjir bo‘lishi kerak, lekin o‘rtada aybdor yo Amr, yo
Zayd bo‘lib chiqadi
120
. «Ha»ning o‘rniga «yo‘q», xatoning o‘rniga savobni yozadi va orqasiga «bu
yog‘ini Xudo biladi», deb qo‘shib qo‘yadi. O‘zining qilgan ikki gunohi ko‘ziga ko‘rinmay, o‘z gunohiga
Xudoni ham sherik qiladi.
Bitilgan sahifa bejalgan, muxrlar ham to‘lin oyday bekamu ko‘st. Lekin unga e’tibor berib chuqurroq
qaralsa, asli ma’nosi haqida o‘ylab ko‘rsang, har bir chiroyli so‘zi yuz mashaqqatni bildiradi; har bir
gulining ichidan yuzta tikon chiqadi. Undagi har bir sarv va ko‘kat o‘q va nishtar, sunbul bilan gul tutun
va cho‘g‘ bo‘lib chiqadi. «Shariat»dagi «ayn» baloning «g‘abn»i bo‘lib, to‘g‘ri yozilishiga kelganda,
undagi har so‘z xato. Kimki sahifani shu xilda bezasa, uning bo‘ynini qalamning bo‘ynidek uzish kerak!
Yana biri devonxona kotibi bo‘lib, dev ham uning ishlariga hayron qoladi. Taqdir unga «amaldor»
deb ism qo‘ygan. Ushbu amal unga dorni nasib ettirgan. Shu amali tufayli u qadahqadah may ichadi.
Qalamning tovushi unga nayning kuylashiga o‘xshab tuyuladi. O‘z amaliga mag‘rur bo‘lib, qalamini
kuylatar ekan, nayining ovozi uyni ko‘tarib yuborayotganday boiadi.
U o‘z qalamining uchini siyoxga botiradi; siyoxi esa tutunga o‘xshab butun olamni qoraytiradi.
Uning qalami odamlarni kuydirish uchun o‘tin. Bu o‘tning tutuni esa falakdan ham o‘tib ketadi.
Bu ishdan davlatning qo‘riqchisi - shoh bexabar: davlatining ustunlari esa poraxo‘r bo‘lib ketgan.
Talonchilarni mamlakatga xokim qilib qo‘ygan. Ularning har biri islom uyini buzuvchi dinsizdir. Ular
kosibga ham, dehqonga ham barobar zulm qiladilar; kosib, dehqon u yoqda tursin, sultonning o‘ziga
ham.
Ulardan birontasi qaysi bir viloyatga bormasin, odamlarning uyida, bog‘ida bazm quradi. U uyning
egasi ichmaydigan mazxabdan bo‘lsa ham, uning birinchi talab qiladigan narsasi yaxshi maydir. U
uyning qari egasini ichirib mast qilib, uning xotinini xotin topib kelishga yuboradi. O‘radagi urug‘lik
arpasini otiga yegizadi. Uydagi tovuqlarini odamlari tutib eydi. Xullas, o‘sha’uyga balo keladi, balo
emas, balki vabo yog‘iladi. Hamma yoqda yig‘i, oh, afg‘on. Bu bir o‘tu, uni yel bilan to‘fon olib
kelganday.
Kentning arbobi bilan bu bir-ikki zolim birlashadi. Zulmda u xoja bo‘lsa, bu ikkisi go‘yo uning
pahlavonlari. Bir-biri bilan ular shunday do‘stki. ko‘rsan kishi ularni ao‘vo mag‘iz bilan no‘st devishadi.
Davlat molini do‘stlariga yashirincha sotishadi. O‘n oltinlik narsani bir oltinga o‘tkazishadi. Bu haqda
tezda xujjat ham tuzishadi. Xalqqa o‘zlaricha mayda soliq ham solishadi. Birni besh-o‘n deb yozib, xujjat
xati tuzishadi. Buning uchun Xudo ularning qo‘lini qalamday kessa arziydi.
Natijada bu zulm qiluvchilar boyib, bir qancha zulm chekkanlar barbod bo‘ladi. Uning boshi uning
qalamining uchidek ikkiga bo‘linsin! Gavdasi esa qog‘oz osilgandek osilsin! Bu «yaxshilar» sartlar bilan
qancha til topsa, ularning yordamchilari turklar bilan ham moslashib keta beradilar.
120
Aмр вa Зaйд - ўзбeкчa «Эшмaт, Тoшмaт» дeгaн ибoрaгa тўғри кeлaди.
Алишер Навоий. Ҳайратул-аброр (насрий баёни)
Do'stlaringiz bilan baham: |
