Hayot faoliyati

Odam faoliyati natijasida keiib chiqadigan favqulodda
hodisalar.
Transport vositalarida: avtomobil va temir yo‘l halokatlari, havo yoMlarida bo‘ladigan halokatlar, suv yo'llaridagi halokatlar.

Ishlab chiqarish korxonalarida bo‘ladigan xavfli vaziyatlar:

— mexanik energiya bo'shalishidan kelib chiqadigan xavfli

omillar: portlashlar, mexanizmlar agregatlarning va kommunikatsiyalarnig, shuningdek, binolar konstruksiyalarining zararlanishi yoki butunlay buzulib ketishi; gidrodinamikaga asoslangan xavfli omillar (plotinalarning portlash natijasida buzilishi hisobiga u yerda yig‘ilgan suvlarning qishloqlar va aholi yashash punktlarini bosib ketishi); plotinalarning suv ko‘payib ketishi hisobiga suv toshib ketishi va bu bilan quyida joylashgan serhosil yerlarning yuvib ketilishi yoki suv oqimi bilan serhosil yerlarga keraksiz tog‘ jinslarining surib kelinishi va bu bilan kattagina yer hududini ishdan chiqarish;

— issiqlik energiyasi bo‘shalishidan kelib chiqadigan xavfli omillar: texnologik jihozlar va binolarda yong‘inlar va portlashlar; yengil alangalanuvchi, yonuvchi, portlovchi moddalarni saqlash va qazib chiqarish joylarida yong‘inlar bo'lishi; transport vositalarida yong'inlar chiqishi; aholi yashash, madaniy-maishiy binolarda yong'inlar chiqishi;
— radiatsiya energiyasi bo‘shalishidan kelib chiqadigan xavfli omillar: atom elektr stansiyalari va atom energiyasini o ‘rganish ilmiy texnika qurilmalarida avariya boMishi birmuncha miqdordagi radioaktiv moddani chiqarib yuborishi yoki chiqarib yuborish xavfi tug‘ilishi; yadro energiyasi vositalari o'rnatilgan yoki tashilayotgan transport va kosmik vositalarida avariyalar natijasida; yadro qurollari saqlanish joylaridagi avariyalar; radioaktiv moddalarni yo‘qotib qo'yish;
— kimyo energiyasining bo‘shalishidan kelib chiqadigan xavfli omillar: kuchli ta’sir qiluvchi zaharli moddalar tashilayotganda va ishlatilayotganda yoki saqlanayotganda avariya natijasida to‘kilib ketishi; kuchli ta’sir qiluvchi zaharli modda tashish transportida avariya natijasida to‘kilishi; kuchli ta’sir qiluvchi zaharli moddalarning kimyoviy reaksiyalar vaqtida boshlangan avariya natijasida hosil bo'lishi; kimyoviy qurollar saqlanish joylaridagi avariyalar;

291

— bakteriologiyalar tarqalib ketishi: suv ta’minoti va kanalizatsiya obyeklarining ishlatish qoidalarining buzilishi; oziq-ovqat sanoati korxonalarida texnologiyaning buzilishi; sanitariya epidemologiya (mikrobiologiya) korxonalarida ish tartibining buzilish.
Maxsus xavfli omillar:

— yuqumli kasalliklar: xavfli va ma’lum bo'lmagan yuqumli kasalliklar paydo boMishi; katta guruh odamlarga kasal yuqishi; epidemiya; hayvonlar kasalliklari tarqalishi; katta miqdordagi zararkunandalar paydo bo‘Iishi.

Ijtimoiy xavfli omillar:
— urushlar—ham maxsus, ham ijtimoiy xavfli omillarga kiritiladi;
— harbiy harakatlar, terrorchilik, ommaviy tartibsizliklar, aroqxo‘rlik, giyohvandlik va boshqalar.

Statistika ma’lumotlari. Tabiiy ofatlar ichida eng ko‘p tarqalgani (taxminan 90%) quyidagi to‘rt turi hisoblanadi: suv toshqinlari—40%, dovullar-20%, zilzilalar va qurg'oqchilik —15% dan.

Keltirilgan foiz ko‘rsatgichlar hamma joyda xuddi shu miqdordagi va xuddi shu turdagi favqulodda hodisalar bo'ladi deb bo'lmaydi. Chunki yer yuzining shunday joylari ham uchraydiki u yerlarda u yoki bu tabiiy ofat va favqulodda hodisa umuman bo‘lmasligi mumkin. Shuning uchun ham har bir viloyat yoki respublika uchun faqat shu joyning o‘zigagina xos bo'lgan favqulodda hodisalar va tabiiy ofatlarning ko‘p yillik kuzatishlar natijasida olingan statistika ma’lumotlaridan foydalanib xulosa chiqarish mumkin.

__________________________________________ ______21-jadval

		Dunyo-	Umumiy
Ofatlar turi	AQSh	ning qol­	miqdori
		gan dav-
		latlarida
Tabiiy ofatlar (1938—1977-yillardagi statistika
Suv toshqinlari	ma’lumotlari)	7,03	8,15
	1 Д 2
Bo‘ronlar	0,70	4,50	5,20
Zilzilalar	0,10	4,12	7,22
Tornado	1,98	-	-