|
IV.2. Hayot faoliyatning xavfsizligi sohasida eng yuksak maqsad va
qadriyatlarni shakllantirish
Eng yuksak maqsad deb, insonlarni konkret, tarixan yetilgan masalalarni
xal etishi uchun birlashgan universal va absolyut qadriyatli yanada umumiyroq,
faol ongini tashkil etuvchi kuch sifatida ezgulik va zarurat haqida tasavvuridir.
Qadriyat – shaxsiy va jamoat ezguligi nuqtai nazaridan inson tomonidan musbat
baholanuvchi ma‘lum hodisalar voqeligining yig‗indisidir.
8
Рыбалкин Н.Н. Природа безопасности. Диссертация на соискание ученой степени доктора философских наук. М.: НИТС ФСБ
России, 2003. – 353 с.
60
Rasm.18. Individual bosqichdagi hayot faoliyati xavfsizligi madaniyatini shakllantirish
obektlarining sifat va xossalari
Hayot faoliyati xavfsizligi sohasida eng yuksak maqsad va qadriyatlarni
shakllantirish usullari
Oilaviy tarbiya
Maktabgacha tarbiya muassasalaridagi tarbiya
Umumiy ta‘lim muassasalarida o‗qitish va tarbiya
Zamonaviy ommaviy kommunikatsiya vositalarining ta‘siri assovoy
kommunikatsii
O‗zini tarbiyalash
Mustaqil bilim olish
Individual bosqichdagi hayot faoliyati xavfsizligi madaniyati
Havfsiz hayot faoliyatining
sabablari
Hayot faoliyatining havfsizligi
soxasidagi eng yuksak maqsad va
qadriyatlarni shakllantirish
Barcha havfsizlikni ta‟minlash
sohalarida bilim va kо„nikmalarni
singdirish
Hayot faoliyati havfsizligiga ta‟sir
etuvchi shaxsiy xossalarni
rivojlantirish
61
Tashviqot vositalarining ta‘siri
Madaniyat muassasalariga tashrif
Rasm.19. Hayot faoliyatning xavfsizligi sohasida eng yuksak maqsad va qadriyatlarni
shakllantirish
Ezgulik - insonni pozitiv ehtiyojlarini qoniqtirish nuqtai nazaridan
ijtimoiy rivojlanishga ko‗maklashuvchi predmet va hodisalarning ijobiy
qadriyatlarini belgilovchi umumiy tushunchadir.
Hayot faoliyati xavfsizligi borasidagi eng yuksak maqsad asosini tashkil
etuvchi 7, 8, 9, 10, 11, 14 qadriyatlarning salmog‗i pastligi ma‘lum xavotirlikka
soladi. Bu xolatni o‗zgartirish uchun insonlarning moddiy va ruhiy ezguliklari
nomenklaturasini o‗rnatish, hayot faoliyati xavfsizligi soxasida individual eng
yuksak maqsadlarning tashkil etuvchilarini ifodalash va shakllantirish usullarini
aniqlash zarur.
Hozirgi paytda, ijtimoiy surishtiruv natijalarning ko‗rsatishicha, mamlakat
aholisining ijobiy qadriyatlarini belgilovchi ko‗rsatkichlari quyidagicha:
Aholining hayotiy qadriyatlarini tartibi
Hayotiy qadriyatlar turi
og‗irligi
1 Baquvvat sog‗liq
85
2 Moddiy ta‘minlanganlik
77
3 Mustahkam oila
75
4 Yaxshi bilim
57
5 Qiziqarli ish
54
6 Ishonchli do‗stlar
42
7 Shaxsiy xavfsizlik
40
8 Haqqoniylik, insoflilik
39
9 Toza vijdon
25
10 Odamlarga zarurligini his etish
23
11 O‗z xalqi, vatani bilan fahrlanish
22
12 Madaniy rivojlanish
19
13 Tinch osuda hayot
16
14 Ma‘naviyat
15
15 Hayolparastlik, sarguzashtparaslik
7
16 Boylik
4
Rasm 20. Aholining hayotiy qadriyatlarini tartibi
Ilmiy ishlar tashxizi shuni ko‗rsatadiki, bunday individual eng yuksak
maqsad - xavfsiz eson-omonlik bo‗lib, inson va uning oilasini individual
62
tavakkalning butkul yo‗qligi yoki mumkin darajada minimumni tashkil etishi
orqali munosib sog‗-salomat xayot faoliyati kechirishi hisoblanadi.
Bu eng yuksak maqsadni tashkil etuvchi ezgulik bo‗lib, ular shavqatlilik
(ahloq), salomatlik (asabiy va badan), xavfsizlik (shaxsiy, oilaviy, atrof-muhit),
muvaffaqiyat, baxt, go‗zallikdan iborat. Ushbu kategoriyalarga nisbatan ham
voqe‘lik predmetlari va hodisalari baholanadi. Qadriyatlar tizimini shakllantirish
chog‗ida muvaffaqiyat, baxt, go‗zallikka erishishning zaruriy sharti bo‗lib,
havfsizlik hisoblanadi. (rasm 21).
Eng yuksak maqsad va qadriyatlar haqidagi tushunchaning rivojlanishini
davrlarga bo‗lish shaxsni shakllanish bosqichlari bilan bog‗liq. Asabiy-
tarbiyachiik izlanishlarning natijasiga ko‗ra, insonning rivojlanishi butun umri
davomida kechsa ham, bu jarayon 2 yoshdan 5–6 yoshgacha eng shiddatli
bo‗lib, xususan shu davrda shaxsning ahloqiy qiyofasi bo‗lgan – mehribonlik,
rostgo‗ylik, ochiqko‗ngillik, haqqoniylikning boshlang‗ich (asosiy) chizgilarini
poydevori qo‗yiladi va ana shu chizgilar inson uchun ezgu hisoblangan predmet
va hodisalarning ijobiy qadriyatlarini ochib berish imkonini beradi.
Rasm 21. Hayot faoliyati xavfsizligi sohasidagi
e
ng yuksak maqsad va qadriyatlar nisbati
Ezgulik haqidagi tushunchaning keyingi rivojlanishi 7 dan 15 yoshgacha
yuz beradi, bunda insoniy muloqotning, har bir odam hayotining mutloq qadri,
atrof-muhitni muxofazalash zarurati, tabiatga insoon ishtirokidagi ta‘sir
daaijasining pasayishi his etiladi.
Yetuklik chog‘larida inson uchun bu ezgu tushunchalar asosan uning
Asabiy va jismoniy
sog„liq
Yaxshilik
Baxt
Muvaffaqi
yat
Havfsizlik
Gо‘zallik
Havfsiz faravonlik
63
shaxsiy eng yuksak maqsadlari asosini tashkil etadi.
Yuqorida aytilganlardan shu narsa shubhasizki, hayot faoliyati sohasida
eng yuksak maqsad va qadriyatlar shakllantirishni asosiy usullari bo‗lib tarbiya
va bilim olish hisoblanadi.
Shaxsning rivojlanishni maktabgacha tarbiya davri (oilaviy tarbiya
shakllarini qo‗llab, maktabgacha tarbiya muassasalari)ga alohida rol ajratiladi.
Uzluksiz bilim va tarbiya jarayoni sifatida esa umumiy ta‘lim muassasalarida
amalga oshiriladigan maktab ta‘limi sezilarli hissa qo‗shadi (rasm 22).
1. Hayot faoliyati havfsizligi sohasida eng yuksak maqsad
va qadriyatlarning shakllantirish
1.1. Oilaviy tarbiya
1.2. Maktabgacha ta‘lim muassasalaridagi tarbiya
1.3. Umumiy ta‘lim muassasalaridagi bilim va tarbiya
1.4. Zamonaviy ommaviy kommunikatsiya vositalarini ta‘siri
1.5. O‗z-o‗zini tarbiyalash
1.6. O‗zini bilim olishi
1.7. Targ‗ibot vositalarini ta‘siri
1.8. Madaniyat muassasalariga tashrif
Rasm 22. Hayot faoliyati havfsizligi sohasida eng yuksak maqsad va
qadriyatlarning shakllantirishi
Shaxsning rivojlanish davridagi (oilaviy tarbiya shakllarini qo‗llab,
maktabgacha tarbiyaga muassasalarida) maktabgacha tarbiyaga alohida rol
ajratiladi. Uzluksiz jarayon esa umumiy ta‘lim muassasalarida amalga
oshiriladigan bilim va tarbiyada sezilarli hissani qo‗shadi (rasm 22).
Bundan tashqari, izlanishlar natijasi shuni ko‗rsatadiki, hozirgi vaqtda
maktabdagi ta‘lim jarayonida eng yuksak maqsad va qadriyatlarning
shakllantirishdagi roli sezilarli pasaygan: ―maktabdan unitilayotgan yengil-yelpi
tushunchalargina qolgan‖...
Zamonaviy odam o‗ziga zarur ―kalitli tushunchalari‖ bo‗lgan – olgan
taassurotlarini yagona mahrajga olib keluvchi g‗oyalarni statistik yo‗l bilan,
ya‘ni metrodagi afishalarni o‗qish, radiodan, kino yoki televizor ko‗rishdan,
64
gazeta o‗qish orqali ishlab chiqadi‖. Shu sababli hayot faoliyati xavfsizligi
borasidagi eng yuksak maqsad va qadriyatlarning shakllantirishda keng-
ko‗lamli ta‘sir ko‗rsatishda zamonaviy ommaviy kommunikatsiya vositalari
(OKV) va ommaviy axborot vositalari (OAV) ham sezilarli rol o‗ynaydi.
Yetuklik davrida eng yuksak maqsad va ezgulik tushunchalarni
shakllantirish va rivojlantirish asosan o‗z-o‗zini tarbiyalash va bilim olish,
hamda tashviqot vositalari, madaniyat muassasalari (muzey, teatr, kino va
konsert zallarini) borib ko‗rish orqali amalga oshadi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
