Hayot faoliyati

Seysmik xaritalash 
mamlakat iqtisodiyotida juda katta 
ahamiyatga 
ega. Xo‘sh, seysmik xaritalash nima va uning mamlakat 
iqtisodiyotiga qanday foydasi bor? 
2005-yilda Yaponiyaning Kobe shahrida yuz bergan zilzila 
munosabati bilan o‘tkazilgan Xalqaro anjumanda olimlar 
zilziladan himoyalanishning yo‘llari haqida gapirib, binolarni 
seysmik bardoshli qilib qurish undan himoyalanishning asosiy 
omillaridan biri, degan xulosaga kelishdi. 
Biroq, bino va inshootlarni, yashash joylarini zilzila 
bardoshli qilib qurish aholi va davlatga anchagina qimmatga 
tushadi. Bu esa davlat budjeti yoki oilalarning hamyoniga salbiy 
ta’sir etadi. Chunki, olimlar hisob kitobiga qaraganda bino va 
inshootlarning 1 ballga seysmik bardoshligini oshirish uning 
jami tannarxini 10-25 %gacha oshirishni talab qiladi. Deylik, 5 
balli seysmik bardoshli imorat 10 mln so‘mga tushsa, uni 
seysmik bardoshligini 6 ballga oshirish 11 
– 12,5 mln so‘mni 
talab etadi. Albatta, bu hol butun bir mamlakat miqyosida olib 
qaralsa juda katta mablag‘ni talab etadi. Yoki 6 balli seysmik 
hududda qurilgan imoratlar 8 ballga mo‘ljallab qurilsa, sarf 
bo‘layotgan ortiqcha va foydasiz mablag‘ hamda uning keltirib 
chiqarishi mumkin bo‘lgan iqtisodiy zararni oddiy arifmetika 
bilan hisob qilish qiyin emas. 
Zilzilalar yuz berishi mumkin bo‘lgan hududlarda ortiqcha 
sarf-xarajatlarni hamda iqtisodiy zararlarni, insonlar nobud 
bo‘lishini oldini olish uchun ham seysmik xaritalash o‘tkaziladi. 

---

52 
Seysmik xaritalarning qanchalik puxta, har tomonlama mukammal 
qilib tuzilishiga yer va uning tuzilishini juda chuqur 
o‘rganish muhim ahamiyatga ega. 
Zilzilalar boshqa turdagi tabiiy, texnogen va ekologik tusdagi 
favqulodda vaziyatlarni keltirib chiqarishi ehtimoli mavjud. 
Bunga juda ko‘plab misollarni keltirish mumkin. 2011-yil 
Yaponiyadan uncha uzoq bo‘lmagan suv ostida yuz bergan 
58 
zilzila kuchli sunamini hosil qildi. Bu sunami Yaponiyaga juda 
katta talofat yetkazdi. 30 mingga yaqin kishini nobud bo‘lishiga 
saba
b bo‘ldi. Fukusima shahridagi atom reaktorlaridan birini 
ishdan chiqardi, yong‘in paydo qildi. Zilzilalar yong‘in, suv 
toshqini, portlash, kimyoviy zararlanish, qor ko‘chkisi, yer 
surilishlari yoki tog‘ o‘pirilishlari, avariyalar va boshqa 
halokatlarni keltirib chiqarishi mumkin.