Hayot faoliyati

Yuqori 
– 
ular har 20-25-
yilda bir marta sodir bo‘lib, daryo 
vodiylarining anchagina katta maydonlarini suv bosadi, ayrim 
hollarda kundalik turmish tarziga zarar yetkazadi. Ba’zi hollarda 
odamlarni xavfsiz joyga ko‘chirishga to‘g‘ri keladi. 
Taniqli 
– 
50-100-
yilda bir marta sodir bo‘ladi. Qishloq 
xo‘jaligi ekin maydonlarining kamida 50% suv bosib, aholini 
to‘la ko‘chirishga to‘g‘ri keladi. Shaharlar va aholi yashash 
joylarini suv bosishi boshlanadi. 
Halokatli 
– har 100-200-yilda bir marta sodir bo‘ladi, bir 
nechta daryo tizimlarini suv bosadi, hayot tarzi butun
lay o‘zgaradi. 
1988-yilning 16-
aprelida Angren daryosi ko‘tarilib, Pskent 
tumaniga toshdi. Katta 
– katta xo‘jaliklar bundan katta talofat 
ko‘rdi. Ko‘pgina uy joylar, maktab va kasalxonalar, bolalar 
bog‘chalari suv toshqinidan zarar ko‘rdi. Xo‘jalikning oziqovqat, 
mineral o‘g‘itlar saqlaydigan omborlari, paxta punktlari, 
savdo shoxobchalari binolari suv ostida qoldi. Ayniqsa, Pskent 
shahri yaqinidagi Bo‘rijar aholi manzilgohi toshqindan qattiq 
jabr chekdi. Tuman bo‘yicha yuzlab gektar yer maydonini suv 
bosdi
. Tumandagi suv shahobchalarining 20 % loyga ko‘mildi. 
Ko‘p o‘tmay 1988-yilning 21-aprelidan 22-apreliga o‘tar 
kechasi suv toshqini G‘alaba va Oqqo‘rg‘on tumanlari hududida 
ham yuz berdi. Bunga ham Angren daryosining, Toshkent 
dengizining quyi qismidagi to
shqini sabab bo‘ldi. 
Suv toshqini mamlakat iqtisodiyoti yoki ishlab chiqarish 
obyektlariga, xalqning turmush tarziga katta salbiy ta’sir etuvchi 
favqulodda vaziyatlar hisoblanadi. O‘tmishdan suv toshqini va 

---

76 
uning xalqlar hayotiga salbiy ta’siri haqida ko‘plab misollarni 
keltirish mumkin. Nuh payg‘ambar va suv toshqini haqidagi 
84 
turli rivoyatlarning yurishi, qadimgi Mesopatamiyaning suvostida 
qolishi haqidagi dalillar insoniyatga tashvish keltirgan 
toshqinlardan darak beradi. 
Mintaqadagi bironta davlat suv toshqini xavfidan yiroq 
emas. Chunki, Markaziy Osiyo mamlakatlarining geografik 
tuzilishi tog‘li, bir tomonga qarab pasayib boruvchi, suvlari oqib 
chiqib keta olmaydigan murakkab gidrografik hududdan iborat. 
Birgina Tojikiston hududi suv zaxiralari shakllanishi 
bo‘yicha dunyo mamlakatlari orasida sakkizinchi, mintaqa 
davlatlari orasida birinchi o‘rinda turadi. Holbuki, mintaqa 
mamlakatlarida suv toshqini yuz berishi mumkin bo‘lgan xavflar 
mavjud. Birgina Tojikiston, Qirg‘iziston va O‘zbekistonning 
tog‘li hududlarida o‘ziga yirik suv massasini egallab turgan 315 
ta tabiiy ko‘lning mavjudligi bundan dalolat beradi. Birgina 
o‘tgan asrning boshlarida paydo bo‘lgan Sarez ko‘li suv bosish 
yo‘lida 6 mln atrofida aholi istiqomat qiladi. Mutaxassislar 
tomonidan 
bildirilgan fikrlarga qaraganda Sarez ko‘lining izdan 
chiqib ketishi mintaqadagi Tojikiston, Turkmaniston, 
O‘zbekiston hamda Afg‘oniston davlatlariga juda katta talofatlar 
keltirishi mumkin. 
Umuman olganda O‘zbekistonda 7 mln 700 ming kishi suv 
toshqini xa
vfi bo‘lgan joylarda yashaydi. 
Suv toshqinlarining xavfli tomoni shundaki, u iqtisodiyotga, 
shuningdek, aholining mol-mulki, hayotiga rahna 
solishi, yoxud zarar yetkazishi mumkin. 
Suv toshqini paytida odamlar, qishloq xo‘jaligi ekinlari va 
hayvonlar nobud 
bo‘ladi; 
binolar, inshootlar, kommunikatsiya tarmoqlariga shikast 
yetadi yoki vayron bo‘ladi; 
moddiy va madaniy boyliklar yo‘qotiladi; 
xo‘jalik faoliyati to‘xtab qoladi, hosil nobud bo‘ladi; 
hosildor yer qatlami yuvilib ketadi yoki suvostida qoladi hamda 
landshaft o‘zgaradi. 
suv toshqinlarining ikkilamchi shikastlovchi omillari turli 
inshootlar mustahkamligiga zarar yetkazadi; 
sanitar - epidemiologik vaziyatlar murakkablashadi, joylar 

---

77 
botqoqlikka aylanadi. 
85