Hayot faoliyati

Yong‘inning shikastlovchi omillari

Yong‘in paytida kishini shikastlovchi qator omillar paydo

bo‘ladi. Bulardan ayrimlarini ko‘rsatib o‘tish mumkin. Ular:

- alanga va yuqori harorat;

- kislarodning past konsentrasiyasi;

- yonish jarayonining zaharli mahsulotlari;

- yong‘in paytida ajralib chiqayotgan tutunning ko‘rish

maydonini chegaralashi;

- bino, inshoot va konstruksiyalarning qulab tushishi hamda

vayron bo‘lishi;

- portlashlar.

Yong‘in asosan havo yetarli bo‘lmagan diffuzion yonish

bilan birga kechadi. Shu sababli ham tutun tarkibida doimo

kislorod bo‘ladi. Bundan tashqari tutunda uglerod oksidi,

vodorod angidridi, azot oksidi, spirtlar, aldegidlar, kislotalar va

boshqalar bo‘ladi.

15

Tutun gazlari odamlar hayoti uchun xavf tug‘diradi. 4,5 %

konsentratsiyali, CO2 bilan 30 daqiqa davomida nafas olish

hayot uchun xavfli hisoblanadi, 10 %li konsentratsiyasi tezlik

bilan o‘limga olib keladi. Uglerod oksidi (CO2)ning 0,5%li

konsentratsiyasida bir necha daqiqa nafas olinganda o‘lim

hodisasi sodir bo‘ladi. Yong‘in vaqtida CO2ning konsentratsiyasi

yerto‘la va yopiq xonalarda o‘limga olib keluvchi miqdordan

anchagina ko‘proq bo‘ladi.

Hayotda ko‘plab uchrab turgan holatlardan biri o‘z-o‘zidan

yonib ketish hisoblanadi. Bunda ayrim predmetlar yuz bergan

kimyoviy reaksiyalar natijasida ichki va tashqi omillar sabab

yona boshlaydi. Masalan, oddiy issiq suv yoki bug‘ quvuri

issiqlik manbayi rolini o‘ynashi va gazlama, qog‘oz, yog‘och

buyumlar o‘z-o‘zidan yonib ketishi uchun yetarli bo‘lishi

mumkin. Quvurlardagi suv harorati issiqligi 150°C gacha yetishi

mumkinligini unutmaslik zarur.

Ko‘pincha ko‘mir, torf, xas-xashak yoki paxta, o‘ramdagi

to‘l, sellofan va sellyuloid, qog‘oz yonib ketishi mumkin. Torf

va qo‘ng‘ir ko‘mirning o‘z-o‘zidan yonib ketish harorati 50-

60°C, paxtaniki 120°C, qog‘ozniki - 100°C, linoleumniki - 80°C

ga teng.

Kimyoviy o‘z-o‘zidan yonib ketish modda va materiallarning

havo va boshqa oksidlovchilar bilan oddiy sharoitlarda

kimyoviy reaksiyaga kirishib, ularning yona boshlashi uchun

yetarli issiqlik ajratishiga ham bog‘liq. Masalan, fosforning

havoda, oson yonib ketuvchi suyuqliklar bilan margansovka

birikkanda, yog‘och qipiqlari kislotalar bilan birikishida o‘zo‘

zidan yonib ketish hodisalari kuzatiladi.

Turar joylarda va ishlab chiqarish korxonalarida yong‘in kelib

chiqishining sabablari turlicha. Ishlab chiqarish korxonalarida

yong‘in ko‘pincha texnologik asbob-uskunalar, elektr asbobuskunalarning

nosozligidan, xodimlarning olov bilan ehtiyotsiz

muomalasi va yong‘in xavfsizligi qoidalarining buzishlaridan kelib

chiqadi.

Texnologik uskunalarni loyihalash va ulardan foydalanishda

muhandis-texnik tadbirlarni amalga oshirish, shuningdek, yong‘

in xavfsizligi qoidalariga amal qilish yong‘inning oldini oladi.

16

Yong‘in va portlash hodisasi bir-biridan ajralmas. Ayrim

hollarda portlash yong‘inga sabab bo‘ladi, ba’zan yong‘in vaqtida

portlash sodir bo‘ladi.