Hayot faoliyati

Nazorat savollari

1. Zilzila sabablari va turlarini aytib bering

2. Zilzila qanday belgilar berishi mumkin?

3. Zilzilada harakatalanish tartibini ayting.

4. Zilzila davrida ikkilamchi zararlovchi omillarni ayting.

5. Nima uchun zilzila eng xavfli tabiiy ofat hisoblanadi?

6. Siz o‘z uyingizni zilzila xavfini e’tiborga olib jihozlaganmisiz?

67

VIII MAVZU. ZILZILADA (SHIKASTLANGANLARGA)

BIRINCHI TIBBIY YORDAM

Zilzila oqibatida kishi turli ko‘rinishdagi jarohatlar olishi

mumkin. Zilzila turli tusdagi favqulodda vaziyatlarni keltirib

chiqarish xarkteriga ega bo‘lgani sababli, bu tabiiy ofat o‘zi

bilan insonlarni turli xildagi shikastlanishiga, ya’ni jarohatlanishiga,

yuqumli kasalliklarning paydo bo‘lishiga, kuyish,

zaharlanish, ruhiy tanazzulga tushib qolish va boshqa shu kabi

holatlarning paydo bo‘lishiga olib kelishi mumkin.

Xo‘sh shikastlanish nima? Shikastlanish – kishi organizmiga

tashqi omillarning (mexanik, fizik, kimyoviy, ruhiy)

to‘satdan ta’siri natijasida organizmning mahalliy va umumiy

reaksiyasini chaqiruvchi to‘qimalarning anatomik butunligini

hamda uning funksiyasi buzilishi bilan bo‘ladigan jarayonga

aytiladi.

Har qanday jarohat organizmda mahalliy va umumiy o‘zgarishlar

hosil qiladi. Mahalliy o‘zgarishlarga og‘riq, shaklning

va rangning o‘zgarishi, teri butunligining buzilishi, jarohat olgan

organ funksiyasining buzilishlari, umumiy belgilarga esa,

hushdan ketish, kollaps va shoklar kiradi.

Zilzila natijasida kuzatiladigan shikastlanishlarga quyidagilar

kiradi:

1) Suyak sinishi.

2) Qon ketishi.

3) Qattiq qo‘rqish tufayli ruhiy qo‘zg‘alish.

Suyak butunligining to‘la yoki qisman buzilishi va ko‘-

pincha ular atrofidagi yumshoq to‘qimalarning shikastlanishi

sinishlar, deyiladi.

Kelib chiqish sabablariga ko‘ra tez ta’sir etuvchi travmatik

agent ta’sirida kelib chiqadigan travmatik va suyak kasalliklari

(surunkali osteomielit, sil, tez o‘suvchi va zararli shishlar)

tufayli paydo bo‘ladigan patologik sinishlar mavjud. Teri

68

shikastlangan va jarohatlangan singan joy bilan qo‘shilishiga

qarab, yopiq va ochiq sinishlarga ajratiladi.

O‘z vaqtida va to‘g‘ri ko‘rsatilgan birinchi tibbiy yordam

sinishlarni muvaffaqiyatli davolashda muhim ahamiyatga ega.

Bu ochiq sinishlarda yiringlashni, sinishlarning ikkilamchi siljishini,

qon ketishini, yumshoq to‘qimalar, nerv stvollari zararlanishini

va shokning rivojlanishini oldini olish garovi hisoblanadi.

Sinishda yara bo‘lsa, darhol uni tozalab, aseptik bog‘lam

qo‘yish kerak. Yaradan bo‘rtib chiqib turgan suyakni olmaslik

kerak. Yaraga steril salfetka qo‘yib, yara bint bilan bog‘lanadi.

Bog‘lash vositasi bo‘lmasa, biron bir toza, yumshoq matoni

yaxshilab dazmollab, spirt yoki aroqqa botirib olib, so‘ng yaraga

qo‘yish mumkin.

Ochiq va yopiq sinishlarda immobilizatsiya qilish muhim

ahamiyatga ega bo‘lib, bu transport shinalarini qo‘yish orqali

bajariladi. Shinalarning tabel va improvizion xillari mavjud.

Tabel shinalari meditsina sanoati tomonidan ishlab chiqariladi

va ular meditsina muassasalariga tarqatiladi, improvizion shinalar

esa qo‘l ostidagi materiallar (yog‘och reykalar, karton, tayoqchalar

va daraxt shoxlari) dan tayyorlanadi. Bular ham bo‘lmaganda,

masalan, son yoki boldir singanida ular sog‘

tomoniga, qo‘l singanida esa bemor tanasiga bog‘lanadi.

Immobilizatsiya qilishning asosiy qoidasi singan joydan

baland va pastdagi, son suyagi sinig‘ida esa uch bo‘g‘im -

boldir, oshiq-tizza, son bo‘g‘imlar harakatsizligini ta’minlashdir.

Immobilizatsiya qancha erta qo‘yilsa, yumshoq to‘qimalarning

qo‘shimcha shikastlanishi va boshqa asoratlarning kelib

chiqishiga shuncha oz sharoit qoladi.

Yelka suyagi singanida shina uch bo‘g‘imda- yelka, bilak,

qo‘l panjalarida harakat bo‘lmasligini ta’minlashi kerak. Buning

uchun shina yaxshilab tekislanadi, egiladi va bemor panjasiga

mahkamlanadi. Shina yuqori sog‘ yelkada bo‘lishi kerak. Fiksatsiya

bintlash yo‘li bilan bajariladi. Qo‘l ro‘molcha vositasida

osib qo‘yiladi. Boldir suyaklari singanida immobilizatsiya

Kramer yoki pnevmatik shina yordamida qilinadi. Son suyagi

singanda Diteriks shinasidan foydalaniladi. U taxtadan tayyor69

langan, uzunligi 115-120 sm, og‘irligi 1,5 kg bo‘ladi. Uning 2 ta

qo‘ltiq tayoqqa o‘xshash qismi bo‘lib, tashqarisidagi uzun,

ichkarisidagi esa kaltaroqdir.

Umurtqa pog‘onasi shikastlanganda har xil sinishlar yuz

beradi, hattoki orqa miya ham zararlanishi mumkin. Shu

sababli ham bunday bemorlarni transportirovka qilishda ehtiyotkorlik

choralarini ko‘rish lozim. Umurtqaning qaysi bo‘limi

sinishiga qaramasdan, bemorlarni shitga yotqizilgan holda

transpotirovka qilish kerak. Bo‘yin umurtqalari singanda transportirovkadan

oldin «Shans vorotnigi» bilan immobilizatsiya

qilish tavsiya etiladi.

Chanoq suyaklari singanida bemorlarni taxtadan yasalgan

doska yoki qattiq zambilga, son va tizza bo‘g‘imlari bukilgan va

«qurbaqa» holatida (tizzalari yoyilgan va tizza tagiga adyol yoki

ko‘rpachadan yasalgan yostiq qo‘yilgan holda) immobilizatsiya

qilinadi.