Havola bo‘lakli qo‘shma gaplar taraqqiyoti reja: bmi

so‘zlar 
va
 ular 
so‘zlari orqali ifodalangan va tegishli gaplarning egasi 
sifatida kelgan. Demak, bosh gapdagi havola bo‘lakdan iborat aniqlovchiga ega 
bo‘lgan so‘z ergash gapda mazmunan u yoki bu tarzda takrorlanishi mumkin. 

Havola bo‘lakdan iborat aniqlovchi bosh gapning ot kesimini aniqlab 
kelishi ham mumkin. Bunda bosh gapdagi denotativ voqeaning subyekti bir 
narsadan iborat bo‘lishi mumkin. Masalan, 
Sevgi shunday navbahorki, u tikandan 
gul qilur 
(Erkin Vohidov) gapida bosh gapning kesimi (navbahor) 
shunday 
havola 
bo‘lagi bilan aniqlangan. Navbahor so‘zining ham, u olmoshining ham ayni 
matndagi denotati bitta narsa ikki denotativ voqea tarkibiga ikki xil uzv sifatida – 
predikat va subyekt sifatida kirgan. Bu umumiylik mazkur qo‘shma gapdagi 
mazmuniy munosabatni ta’min etgan. Ammo bu ya’ni bosh gapdagi predikatning 
ergash gapdagi subyekt bilan denotativ bir xillikka ega bo‘lishi mumkin. Ergash 
gapdagi bosh gap predikati bilan denotativ bir xil bo‘lgan bo‘lak tushib qolishi 
ham mumkin. Bunda mazmuniy munosabatda o‘zgarish bo‘lmaydi. Misollar: 
Uning xo‘jaligi bir maktabki, unda mana man degan xo‘jalik rahbarlari o‘qisa 
arziydi 
(Said Ahmad). 
U shunday ibliski, boylikka xirs qo‘ygan har qanday 
odamni yo‘ldan ozdiradi 
(O. Yusupov) 
Qisqasi, bir havola bo‘lakli aniqlovchi ergash gapli qo‘shma gaplarda 
mazmuniy – funksional va mazmuniy – sintaktik muvofiqlik mavjud bo‘ladi, 
ulardagi mazmun ikki (yoki undan ortiq) denotativ voqea o‘rtasidagi 
munosabatdan iborat. Bu munosabatning yuzaga kelishida voqealar uzvlari 

---

41
o‘rtasidagi denotativ umumiylik muhim rol o‘ynaydi. Bosh gapda havola bo‘lak 
qaysi bo‘lakni aniqlasa, shu bo‘lakning denotati ergash gapda ham muayyan 
bo‘lakning denotati sifatida mavjud bo‘ladi. Bunday gaplardagi shakliy bog’lovchi 
vosita