Harbiy-texnik instituti m. X. Rustambayev

JK 39-

419 

 

---

moddasida

 mustahkamlangan qonuniylikning tegishli shartlariga muvofiq 

bo‘lgan holdagina qonuniy deb tan olinishi lozim. 

Ushlashda zarar yetkazilishi qonuni bo‘lishining majburiy sharti 

uning faqat qat’iy cheklangan shaxslar doirasiga zarar yetkazishga 

qaratilganligi bo‘ladi, bunday shaxslarga qonun ijtimoiy xavfli 

qilmishni sodir etgan shaxslarni kiritadi.

  Ushlovchi tomonidan aybdor 

shaxsni qisqa muddatli ozodlikdan mahrum qilish maqsadida boshqa 

shaxslarning ushbu qilmishga daxlsiz ekanligini bila turib ularga zarar 

yetkazilishi oxirgi zarurat qoidalari bo‘yicha malakalanishi kerak. 

Ushlovchi shaxs tomonidan ushbu holat anglanmagan bo‘lsa, uning 

harakatlari amaliy xato to‘g‘risidagi qoidalar bo‘yicha malakalanadi. 

Ushlashda  yetkaziladigan zarar ijtimoiy xavfli qilmishni sodir etgan 

shaxsning har qanday huquqlari va manfaatlariga taalluqli bo‘lishi 

mumkin. Jumladan, ushlanayotgan shaxsning sog‘lig‘i, mulki, qadr-

qiymati va sha’niga zarar yetkazilishi mumkin va hokazo. Shuningdek, 

ijtimoiy xavfli qilmishni sodir etgan shaxsning hayotiga ham zarar 

yetkazilishi mumkin. Lekin o‘ldirish  favqulodda holat sifatida qaralishi 

lozim, ya’ni u faqat aybdor shaxsning jinoiy javobgarlikdan bosh 

tortishining zarariga muvofiq kelgan holatlardagina oqlanishi mumkin. 

Masalan, og‘irlashtiruvchi holatlarda qasddan odam o‘ldirgan, terrorchi 

bo‘lgan yoki  insoniyatga qarshi jinoyatlar sodir etgan shaxsni o‘ldirish 

oqlangan bo‘ladi. Lekin ijtimoiy xavfli qilmishni sodir etgan shaxsni 

ushlash jarayonida uni o‘ldirish holatida tergov va sud organlari 

yetkazilgan zararning muvofiqligi masalasini muhokama qilishi kerak, 

bunda ular hayotidan mahrum qilish odil sudlov manfaatlarini amalga 

oshirishni istisno etishini ko‘zda tutishi lozim. 

Ushlanayotgan shaxsga zarar yetkazish, uni amalga oshirmagan holda 

ushlovchi shaxsning huquqlari va manfaatlariga xavf solmagan holda 

ushlashni amalga oshirish mumkin bo‘lmagan, 

majburan chora 

bo‘lishi 

lozim. Bunda majburan holda zarar yetkazilishi doimo holat masalasi 

bo‘lishi, ya’ni ushlashning vaziyati, ushlanayotgan shaxsga va ishning 

boshqa muayyan holatlariga bog‘liq bo‘lishini hisobga olish lozim. 

420 

 

---

Zarar noilojlikdan yetkazilganligini aniqlash uchun tergov va sud 

organlari quyidagilarni tahlil qilishi lozim: 

– ijtimoiy xavfli qilmishni sodir etgan shaxsning jinoiy javobgarlikdan 

qochish imkoniyati. Bunda sud-tergov organlari ushbu shaxsni ushlashga 

qarshilik ko‘rsatish choralarining faolligi va samarali bo‘lishiga e’tibor 

qaratishi lozim, u ijtimoiy xavfli qilmishni to‘xtatish, hokimiyat 

organlariga borish talablarini bajarishni rad etish; qilmish sodir etilgan 

joyidan yoki hokimiyat organlariga yetkazish  yo‘lidan qochib ketish va 

hokazo; 

– ushlashni amalga oshiruvchi shaxsning uni zarar yetkazmagan holda 

amalga oshirish imkoniyatlari. Bu imkoniyatni aniqlash uchun 

ushlanayotgan va ushlovchi shaxslarning soni, ularning jinsi, yoshi, 

qurollanishi, jismoniy kuchiga va hokazolarga e’tibor berish lozim. 

Ijtimoiy xavfli qilmishni sodir etgan shaxsni ushlashda zarar 

yetkazishning qonuniyligi faqat