Harbiy-texnik instituti m. X. Rustambayev

tajovuzning haqiqiyligi

 bo‘ladi. 

Tajovuzning haqiqiyligi

 

huquq bilan himoya qilinadigan 

manfaatlarga zarar yetkazish 

xavfi mudofaalanuvchi shaxsning 

xayolidagina tug‘ilganligi emas, balki obyektiv mavjudligini bildiradi. 

Tajovuz haqiqiyligining belgisi zaruriy mudofaani xayoliy mudofaadan 

farqlash imkonini beradi. 

Xayoliy mudofaa

  deb, taxmin etilgan tajovuzchiga haqiqiy ijtimoiy 

xavfli tajovuz bo‘lmagan holda, shaxs uni mavjud deb xato taxmin etgan 

holda zarar yetkazilishi holatlari tan olinishi lozim

3

. Boshqacha aytganda, 

xayoliy mudofaa holati faqat ish holatlari tajovuzning xayoliyligidan 

dalolat berganda mumkin bo‘ladi, tajovuzning xayoliyligi deganda, 

huquqqa qarshi harakatning sodir etilishi ehtimolidan u yoki bu darajada 

dalolat beruvchi ba’zi holatlar mavjudligi tushunilishi lozim.  

Xayoliy mudofaada zarar yetkazish  obyektiv holda ijtimoiy xavfli 

bo‘ladi, shuning uchun bunday harakatlar uchun javobgarlik masalasi 

1

 

Қаранг:  Ўзбекистон  Республикаси  Олий  суди  Пленумининг  1996  йил  20  декабрдаги  «Ижтимоий  хавфли 

тажовузлардан  зарурий  мудофаа  ҳуқуқини  таъминловчи  қонунларнинг  судлар  томонидан  қўлланилиши 

ҳақида»ги 39-сонли қарори, 2-банд, 1-хатбоши // Тўплам, 1-жилд. – 77-б. 

2

 

Ўша жойда. 

3

 

Ўша жойда. 

390 

 

                                                           

---

amaldagi xato to‘g‘risidagi umumiy qoidalardan kelib chiqqan holda hal 

etilishi lozim. 

«Agar hodisa holatlariga ko‘ra, mudofaa choralarini qo‘llagan shaxs 

o‘zining yanglishganini bilmagan va bilishi ham mumkin bo‘lmagan 

bo‘lsa, uning harakatlari zaruriy mudofaa holatida sodir etilgan deb 

hisoblanishi kerak»

1

. 

Bunday xayoliy mudofaaning xususiy ko‘rinishi deb huquqqa qarshi 

tajovuzdan himoya qilish shaxs tomonidan bevosita jinoiy qilmish 

tugaganidan keyin amalga oshirilgan holda, mudofaalanuvchi uchun ish 

holatlariga ko‘ra uning tugallanish payti aniq bo‘lmaganligi sharti bilan, 

tan olinadi. 

Mudofaalanuvchining harakatlari bu vaziyatda zaruriy mudofaa deb 

tan olinishi tufayli ularga ushbu huquqiy institutning barcha shartlari 

qo‘llanishini ta’kidlash lozim.  Xususan, xayoliy mudofaada shaxsning 

harakatlari bilan tegishli haqiqiy tajovuz sharoitida yo‘l qo‘yiladigan 

zararning doirasidan ochiqdan-ochiq chiqib ketadigan zarar yetkazilgan 

bo‘lsa, ular zaruriy mudofaa chegarasidan chetga chiqish deb qaralishi, 

ushbu shaxsning o‘zi esa qonunchilik bilan belgilangan javobgarlikka 

tortilishi lozim. 

«Agar shaxs tajovuzning aslida yo‘q va xayoliyligini bila turib, ish 

holatlariga ko‘ra ham uni,  albatta,  bilishi mumkin bo‘lgani holda zarar 

yetkazsa, uning harakatlari Jinoyat kodeksining ehtiyotsizlik orqasida zarar 

yetkazganlik uchun javobgarlikni nazarda tutuvchi moddasi bilan 

tavsiflanishi lozim»

2

. 

Tajovuzning xayoliyligi bo‘lmagan, shaxs tomonidan go‘yoki xayoliy 

mudofaa holatida zarar yetkazilgan holatda esa uning harakatlari 

ehtiyotsizlik orqasidan harakatlar kabi emas, balki qasddan jinoyat sifatida 

malakalanishi lozim. Bunday vaziyatda xayoliy tajovuz ham mavjud 

bo‘lmagani uchun, shaxsning harakatlari xayoliy mudofaa bilan emas, 

1 

Қаранг:  Ўзбекистон  Республикаси  Олий  суди  Пленумининг  1996  йил  20  декабрдаги  «Ижтимоий  хавфли 

тажовузлардан  зарурий  мудофаа  ҳуқуқини  таъминловчи  қонунларнинг  судлар  томонидан  қўлланилиши 

ҳақида»ги 39-сонли қарори, 10-банд.

 

2

 

Ўша жойда, 10-банд, 1-хатбоши. 

391 

 

                                                           

---

balki aybdor shaxsning hech narsaga asoslanmagan gumonsirashi tufayli 

amalga oshirilgan bo‘ladi.  

Shaxsning harakatlarida zaruriy mudofaa holati tajovuz va himoya 

qilish mavjud bo‘lganda aniqlanishi lozim. Ayni paytda ushbu 

elementlarning faqat yuzaki jamuljamligining mavjudligi shaxsning 

qilmishini zaruriy mudofaa sifatida malakalashga imkon bermaydi, lekin 

ularning qonuniylik shartlari bilan ta’minlanadigan qat’iy o‘zaro 

muvofiqligi va o‘zaro kelishilganligini talab etadi, ushbu elementlar ularga 

javob berishi lozim.