Harbiy-texnik instituti m. X. Rustambayev

NOTA BENE ! 

Tamom bo‘lmagan jinoyat

  (tayyorgarlik ko‘rish va suiqasd) konkret 

jinoyat tarkibi belgilarida nazarda tutilgan xatti-harakatlarni to‘liq 

bajarmaslik yoki jinoiy oqibatlarni keltirib chiqarmaslik bilan tavsiflanadi. 

Tamom bo‘lgan jinoyat

  sodir etilgan qilmishda konkret jinoyat 

tarkibining qonunda nazarda tutilgan barcha belgilari mavjudligi bilan 

tavsiflanadi. 

 

Jumladan, jinoyat ehtiyotsizlik orqasida sodir etilganida, jinoyatga 

tayyorgarlik va suiqasd bosqichlari mavjud bo‘lmaydi, chunki shaxsning 

irodasi jinoiy oqibatni keltirib chiqarishga yo‘naltirilmagan. Ijtimoiy xavfli 

qilmish harakatsizlik bilan sodir etilganda jinoyatga tayyorgarlik ko‘rish 

umuman mumkin emas. 

Tamom bo‘lmagan jinoyatlarning suiqasd qilish bosqichi kesik 

tarkibli jinoyat tarkiblarida mavjud bo‘lishi mumkin emas, zero, ularning 

o‘ta yuqori ijtimoiy xavfini inobatga olgan holda, qonun chiqaruvchi 

qilmishning yuridik tamomlanish vaqtini bir oz oldinga (oldingi 

bosqichga) suradi. Masalan, bosqinchilik jinoyatida suiqasd qilish imkoni 

yo‘q, boisi hujum qilishning o‘zi tamom bo‘lgan jinoyat tarkibini ifoda 

etadi (JK 164-moddasi). 

Ta’kidlab  o‘tish kerakki, jinoyatga tayyorgarlik ko‘rish va suiqasd 

qilish  uchun javobgarlikka tortishga jinoiy qasdning turi bevosita ta’sir 

qiladi. Egri qasd jinoyatga tayyorgarlik ko‘rish va suiqasd qilish uchun 

javobgarlikni inkor etadi, chunki jinoyatga tayyorgarlik ko‘rish va suiqasd 

qilishda shaxsning jinoyat sodir etish istagi natijaga erishishga qaratilgan 

ongli va maqsadli harakatlaridan iborat. Shuning uchun, jinoyatga 

tayyorgarlik ko‘rish va suiqasd qilish faqatgina to‘g‘ri qasddan sodir 

etilgan jinoyatlardagina bo‘ladi. Bu haqda O‘zbekiston Respublikasi Oliy 

sudi Plenumi odam o‘ldirishga suiqasd qilish faqat to‘g‘ri qasd bilan sodir 

etiladi, qachonki, shaxs o‘lim yuz berishini anglagan va istagan bo‘ladi

1

  

deb tushuntirish bergan. 

1

 

См.:  Постановление  Пленума  Верховного  суда  Республики  Узбекистан  от  24  сентября  2004  г.  №  13  «О 

судебной практике по делам об умышленном убийстве» // Сборник, Т.2. – С. 459. 

265 

 

                                                           

---

Nihoyat, jinoyatga tayyorgarlik ko‘rish ham, jinoyat sodir etishga 

suiqasd qilish ham jinoyatchi erishishni ko‘zlagan jinoiy natijaning mavjud 

emasligini nazarda tutadi. Subyektga bog‘liq bo‘lmagan holatlarga ko‘ra, 

jinoiy natijaning mavjud emasligi tamom bo‘lgan va tamom bo‘lmagan 

jinoyat  o‘rtasidagi chegara hisoblanadi. Biroq, agar jinoiy  natijaning 

mavjud emasligi subyektning harakati oqibati bo‘lsa (jinoiy niyatni 

bajarishdan ixtiyoriy qaytish), u holda shaxsni jinoiy javobgarlikka 

tortishga ham asos bo‘lmaydi. 

Xullas, faqat qasddan sodir etiladigan jinoyat bosqichlari jinoyat-

huquqiy ahamiyat kasb etadi. Ehtiyotsizlikdan sodir etilgan jinoyatlar 

bosqichlari jinoiy deb tan olinmaydi, zero, ehtiyotsiz jinoyatlar ijtimoiy 

xavfli oqibat kelib chiqmasdan oldin jinoyat-huquqiy jihatdan neytraldir.  

Jinoyatga tayyorgarlik ko‘rish uchun ham, jinoyat sodir etishga 

suiqasd qilish uchun ham jinoiy qilmishni sodir etishga qasdning va 

qilmishning mavjudligi hamda jinoiy natijaning mavjud emasligi bir xilda 

zarur. 

Jinoyat bosqichlari qasddan sodir etilgan jinoyatni kvalifikatsiya 

qilishda, chunonchi jinoyat tamom bo‘lganmi yoki yo‘qmi, tamom 

bo‘lmagan bo‘lsa, qaysi bosqichda to‘xtatib qo‘yilgan  –  tayyorgarlik 

ko‘rish bosqichida (tayyorgarlik ko‘rish bosqichi) yoxud jinoyat 

tarkibining  obyektiv tomonini bajarish bosqichida to‘xtatilganligi 

(jinoyatga  suiqasd qilish) nuqtai nazaridan muhim hisoblanadi. Bunda 

tamom bo‘lmagan jinoyatni kvalifikatsiya qilishda shunga e’tibor berish 

lozimki, jinoyatni sodir etishning har keyingi bosqichi oldingi bosqichini 

o‘z ichiga qamrab oladi. Masalan, o‘g‘rilik jinoyatini sodir etish niyatidagi 

shaxs, avval ba’zi tayyorgarlik harakatlarini sodir etib (qurol topadi, turli 

moslamalar tayyorlaydi va h.k.), keyin o‘zganing mulkiga tajovuz qilish 

davomida, harakatlari unga bog‘liq bo‘lmagan holatlarga ko‘ra to‘xtatilsa, 

shaxs  o‘g‘rilik jinoyatini sodir etishga suiqasd qilganligi uchun 

javobgarlikka tortiladi. Shu bilan birga, shaxs o‘zganing mol-mulkini 

yashirin ravishda talon-toroj qilsa hamda ushbu mulkdan o‘z manfaatlariga 

ko‘ra foydalanish imkoniyatiga ega bo‘lsa, uning harakatlari tamom 

bo‘lgan o‘g‘rilik deb kvalifikatsiya qilinadi. 

266 

 

---