Harbiy-texnik instituti m. X. Rustambayev

NOTA BENE ! 

Jinoyat sodir etish bosqichlari

  jinoyat huquqi tomonidan qasddan 

jinoyat sodir etishga tayyorgarlik ko‘rish  va bevosita bajarish bosqichlari 

(jinoiy faoliyatning rivojlanish bosqichlari) sifatida tushunilib, jinoyatga 

tayyorgarlik ko‘rishdan boshlanib, jinoiy oqibatlar kelib chiqishida 

tamomlanadi. 

 

Bu bosqichlar uchta: 1) jinoyat sodir etishga tayyorgarlik ko‘rish 

bosqichi; 2) jinoyat tarkibi obyektiv tomonini bajarish; 3) jinoyatning 

tamom bo‘lishi va ijtimoiy xavfli oqibatlarning kelib chiqishi. Ular bir-

biridan aybli harakatlarning xususiyati va mazmuniga ko‘ra, shuningdek, 

jinoiy qilmishning tamomlanganlik darajasiga ko‘ra farq qiladi. 

Jinoyat qonuni jinoyat sodir etish bosqichi sifatida qasdning 

shakllanishi va aniqlanishini bosqich sifatida tan olmaydi. Qasdning ayon 

bo‘lishi jinoyat qonuni maqsadlariga ijtimoiy xavf solmaydi, chunki bunda 

qonun muhofazasi ostidagi  obyektlarga ijtimoiy xavf solinmaydi, shaxs 

ham biron-bir muayyan harakat sodir etmaydi. Jinoiy qasdning 

shakllanishi jarayoni, jinoyatni amalga oshirishning usullari, uning eng 

263 

 

---

samarali bajarish uslublarining tanlanishi faqat shaxsning niyati va 

fikrlarini tavsiflab, ular hattoki jinoiy bo‘lgan taqdirda ham, javobgarlik 

kelib chiqmaydi.  

Qasd shakllanishi jazoga loyiq emasligi, xalqaro va konstitutsiyaviy 

fikr va tafakkur erkinligi tamoyiliga asoslanadi. Xalqaro jinoyat 

huquqining umumbashariy tamoyili quyidagicha yangraydi: «Cogitations 

poenam nemo patitur» («Fikr jazoga sazovor emas»). 

Ayni vaqtda, o‘z-o‘zidan ijtimoiy xavfli bo‘lgan hamda 

jabrlanuvchining huquq va manfaatlariga real tarzda xavf tug‘dirayotgan 

qasdning ayon bo‘lishi, qonun chiqaruvchi tomonidan alohida jinoyat deb 

topilishi mumkin. Masalan, qasdning ijtimoiy xavfli qilmishni sodir etish 

bilan qo‘rqitish (hatto so‘z orqali ham) kabi ko‘rinishi:  o‘ldirish yoki 

zo‘rlik ishlatish bilan qo‘rqitish (JK 112-moddasi) yoxud 

tovlamachilikdagi qo‘rqitish (JK 165-moddasi) va hokazolar jinoyat 

qonunida tamom bo‘lgan mustaqil jinoyat hisoblanadi. Qoida tariqasida, 

bu tahdidning maqsadi –  jabrlanuvchiga ruhiy zo‘ravonlik qilib, o‘z 

manfaatlari yo‘lida tegishli xatti-harakatlarni amalga oshirishga zo‘rlash 

bo‘lib, aynan shunda uning ijtimoiy xavfi namoyon bo‘ladi. 

Xuddi shunday qasdning shakllanishini jinoyatni sodir etishda 

dalolatchilik qilish, shuningdek, tuhmat (JK 139-moddasi), haqorat (JK 

140-moddasi), targ‘ib qilish (JK 150-moddasi), da’vat qilish (JK 159-

moddasi 1-qismi) va boshqa shu ko‘rinishdagi «og‘zaki» deb 

nomlanadigan jinoyatlardan farqlash lozim, zero, ularning har biri o‘z 

obyektiga 

– 

shaxsning sha’ni, qadr-qimmatining daxlsizligini, 

insoniyatning tinchligi va xavfsizligini,  O‘zbekiston Respublikasi 

konstitutsiyaviy tuzumi xavfsizligini va normal faoliyatini muhofaza 

qiluvchi ijtimoiy munosabatlarga nisbatan tajovuz qiladi. 

Tayyorgarlik ko‘rish va suiqasd kabi jinoiy xulq-atvor bosqichlari 

tamom bo‘lmagan jinoyatlar turkumiga kiradi, biroq jinoyatlarning barcha 

tarkiblarida ham bo‘lavermaydi. 

264 

 

---