Harbiy-texnik instituti m. X. Rustambayev

NOTA BENE ! 

Jinoiy harakatsizlik

  –  shaxsning bajarishi shart va mumkin bo‘lgan 

harakatni bajarmaslikda ifodalanadigan passiv xulq-atvoridir. 

 

Aniq harakat ijtimoiy jarayonning normal faoliyat yuritishini 

ta’minlovchi bo‘g‘inlar zanjiridagi zaruriy bo‘g‘indir. Mazkur bo‘g‘inning 

tushib qolishi, ya’ni harakatning sodir etilmasligi mazkur zanjirning 

162 

 

---

uzilishini va muvofiq ravishda zikr etilgan jarayonning buzilishini 

anglatadi. 

Jinoiy harakatsizlik muayyan harakatlarni sodir etishdan tiyilishdagi 

yagona harakatda yoki yuridik jihatdan zarur va obyektiv jihatdan muhim 

bo‘lgan harakatni bajarmaslikda ifodalanadigan passiv xulq-atvor tizimida 

namoyon bo‘ladi. Jinoiy harakatsizlik bo‘lishi uchun shaxs, jinoyat qonuni 

bilan qo‘riqlanadigan ijtimoiy munosabatlarni saqlash va mustahkamlash 

uchun talab qilinadigan harakatni bajarishi lozim va shunday imkoniyatga 

ega bo‘lishi kerak. 

Bundan kelib chiqib, harakatsizlikka xos bo‘lgan ikki obyektiv va 

subyekt mezonni belgilab olamiz. 

Obyektiv mezon

 – aniq ijtimoiy zarur harakatning uni bajarishi shart 

bo‘lgan shaxs tomonidan bajarilmasligi.  Ijtimoiy zarur harakatlarni sodir 

qilish majburiyati nafaqat jinoyat-huquqiy normalarda, balki boshqa 

normalarda ham, shu jumladan, ijtimoiy normalarda ham belgilangan 

bo‘lishi mumkin. Ular quyidagilarda o‘z ifodasini topadi: 

–  jinoyat qonuni, masalan JK 117-moddasida xavf ostida qoldirish 

uchun javobgarlik nazarda tutilgan; 

– boshqa qonun yoki normativ-huquqiy hujjatlarda belgilangan bo‘lib, 

JK Maxsus qismi blanket dispozitsiyali moddalarida nazarda tutilgan, 

masalan, JK 262-moddasida transportni ta’mirlash yoki uni foydalanishga 

chiqarish qoidalarini buzish uchun javobgarlik belgilangan; 

–  shaxsning  o‘z zimmasiga olgan ish yoki xizmat faoliyatiga oid 

majburiyat, xususan, uning kasb majburiyatlari, masalan, vrach kasalga 

tibbiy yordam ko‘rsatishi shart, agar u birinchi yordam ko‘rsatmasa, u JK 

116-moddasiga muvofiq jinoiy javobgarlikka tortiladi; 

–  shaxsning  o‘zi shaxsni biron nojo‘ya holatga soluvchi va uning 

huquqlari va qonuniy manfaatlariga zarar yetkazmasligi uchun harakat 

qilishi majburiyati, bunda shaxs bu holatda o‘z ishini oxiriga yetkazishi 

shart, masalan, jarroh operatsiyani boshladimi, oxiriga yetkazishi shart, 

agar u operatsiyani oxiriga yetkazmasa, u shaxsga qarshi qaratilgan 

jinoyati uchun javobgarlikka tortiladi; 

163 

 

---

–  ijtimoiy munosabatlar tizimida shaxs xulqini muvofiqlashtirib 

turuvchi umumijtimoiy normalar, masalan, ona o‘z emizikli bolasini 

parvarishlashi va boqishi shart va agar bu harakatsizligi bola o‘limiga 

sabab bo‘lsa yoki sog‘ligiga zarar yetkazsa, ona jinoiy javobgarlikka 

tortiladi. Bu holatda konkret harakat sodir qilish majburiyatining yo‘qligi 

jinoiy harakatsizlik uchun jinoiy javobgarlikka tortishga asosning 

yo‘qligidir. 

Muayyan harakatlarni bajarish majburiyati shaxsning zimmasida 

bo‘lmasa, shaxs jinoiy javobgarlikka tortilmaydi. 

Harakatsizlikning