196
Mamlakatimizda mazkur huquqiy qoida O‘zbekiston Respublikasi
Konstitutsiyasining 26-moddasida –
sud ishlarini yuritishda
ayblanayotgan shaxsga o‘zini himoya qilish uchun barcha sharoitlar
ta’minlab berilishi lozimligi
60
sifatida, jinoyat ishlari bo‘yicha ish
yurituvni tartibga soluvchi amaldagi jinoyat protsessual kodesida esa –
gumon qilinuvchi, ayblanuvchi va sudlanuvchilarni himoyalanish huquqi
bilan ta’minlash prinsipi tariqasida mustahkamlangan. Jumladan, jinoyat
sodir etgan shaxslarga barcha huquqlari tushuntirilib berilishi va
zimmasiga qo‘yilayotgan ayblovdan himoyalanishi uchun qonunda
ko‘rsatilgan barcha vosita va usullardan foydalanishga haqiqiy
imkoniyatlarning ta’minlanishi shartligi qonunan tartibga solingan.
Yuqorida ko‘rsatib o‘tilgan halqaro-huquqiy hujjatlarga ko‘ra,
ayblov
– bu muayyan shaxsni jinoyat sodir etishda ayblanayotganligi yoki
gumon qilinayotganligi haqida vakolatli
organ tomonidan uni
ogohlantirilishdir, shuningdek,bunday ogohlantirish gumon qilinuvchining
maqomiga ta’sir etuvchi boshqa choralar shakliga ham
ega bo‘lishi mumkin.Demak halqaro huquqiy hujjatlar jinoyat sodir
qilishda ayblanayotgan har qanday shaxsga, shuningdek, protsessual
majburlov choralari qo‘llanilgan har bir gumon qilinuvchiga ximoyachi
xizmatidan foydalanish imkoniyati kafolatlanishini milliy qonunchilikda
aks ettirilishini talab qiladi.
Umuman olganda shaxsning o‘z huquqlarini
shaxsan himoya qilish
yoki ximoyachining xizmatidan foydalanish huquqining qachon
yuzaga kelishini belgilab olinishi maqsadga muvofiqdir. Bu yerda
qonun hujjatlarida qo‘llaniladigan advokat va himoyachi terminlarining
o‘zaro nisbati va farqlarini aniqlab olishimiz kerak.O‘zbekiston
Respublikasining “Advokatura to‘g‘risida”gi qonuniga asosan, advokatura
– huquqiy tizim bo‘lib, u advokatlik faoliyati bilan shug‘ullanuvchi
shaxslar hamda xususiy advokatlik amaliyoti bilan shug‘ullanuvchi ayrim
shaxslarning mustaqil, ko‘ngilli, kasbiy birlashmalarini o‘z ichiga oladi.
Advokatura O‘zbekiston Respublikasi fuqarolari, ajnabiy
fuqarolar,fuqaroligi bo‘lmagan
shaxslarga, korxonalar, muassasalar,
tashkilotlarga yuridik yordam ko‘rsatadi. Oliy yuridik ma’lumotga ega
bo‘lgan va belgilangan tartibda advokatlik faoliyati bilan shug‘ullanish
huquqini beruvchi litsenziyani olgan O‘zbekiston Respublikasining
fuqarosi O‘zbekiston Respublikasida advokat bo‘lishi
60
Ўзбекистон
Республикасининг
Конституцияси
. –
Т
. 2018. –
Б
.10-11.
197
mumkin
61
.Himoyachi esa – jinoyat protsessining ishtirokchisi
hisoblanadi.Amaldagi jinoyat protsessual qonunchilikka asosan himoyachi
gumon qilinuvchining, ayblanuvchining, sudlanuchining huquq va qonuniy
manfaatlarini qonunda belgilangan tartibda himoya qilishni amalga
oshirishga hamda ularga kerakli yuridik yordam ko‘rsatish
vakolatiga ega
bo‘lgan shaxsdir
62
. Jinoyat ishi bo‘yicha himoyachi sifatida yuqorida
ko‘rsatib o‘tilgan shaxslardan tashqari maxsus ruxsatnomaga ega shaxslar,
jamoat birlashmalarining a’zolari, gumon qilinuvchi, ayblanuvchi,
sudlanuvchilarning yaqin qarindoshlari yoki boshqa shaxslar ham ishtirok
etishi mumkin. Demak ximoyachi jinoyat protsessining ishtirokchisi
bo‘lganligi bilan advokatdan farqlanadi va o‘zining protsessual maqomiga,
ya’ni huquq va majburiyatlariga ega, bu xolat
protsessual qonunchilikda
ham aniq belgilangan.
Milliy protsessual qonunchiligimizga ko‘ra, himoyachining ishda
ishtirok etishiga jinoyat protsessining har qanday bosqichida, shaxs
ushlanganida esa uning harakatlanish erkinligiga bo‘lgan huquqi amalda
cheklangan paytdan boshlab ruxsat etiladi (JPKning 49-m., 3-q.).
Shunday qilib, milliy protsessual qonunchiligimiz jinoyat sodir
etishda gumon qilinayotgan yoki ayblanayotgan shaxslarni himoyalanish
huquqi bilan ta’minlashi jihatidan halqaro huquqiy standartlarga mos
kelishini qayd etish joiz.
Shaxsiy daxlsizlik deganda uy-joy, ish joyining daxlsizligi ham
tushuniladi (Konstitutsiyaning 27-moddasi). Uy-joyga
faqat unda yashovchi
shaxslarning aniq roziligi bo‘lgan hollarda yo‘l qo‘yiladi. Yuqoridagilar bilan
bir qatorda insonning shaxsiy yozishuvlari, kundaliklari, rasmlari hamda
ularning matni ham shaxsiy daxlsizlik huquqi bilan qamrab olinadi.
Insonning shaxsiy hayotining sohalari qatorida uning boshqalar bilan
pochta va telegraf orqali aloqaga kirishishini ham sanab o‘tishimiz mumkin.
Shaxsiy hayot tushunchasiga farzandlar tug‘ilishini, nikoh qurilishini, far-
zandlikka olishni, ajrashishni, mulkni bo‘linishini, oila sarf-harajatlarini, mulk
va pul mablag‘larini tasarruf etilishini kiritishimiz mumkin. Insonning bank
muassasalaridagi pul va boshqa qimmatbaho jamg‘armalari
ham qonun
tomonidan muhofaza qilinadi. Inson o‘z hayoti davomida tibbiyot xodimlariga
murojaat qilib, o‘zining shaxsiy va oilaviy sirlarini aytadi, insonlarning sa-
lomatligining holati to‘g‘risidagi ma’lumotlar ham shifokorlik siri sifatida
61
Қаранг
:
Do'stlaringiz bilan baham: 
