Harbiy-texnik instituti konstitutsiyaviy huquq

Prezidentlik lavozimi ham (lotinchada “oldinda o’tiruvchi” 
ma’nosini bildiradi) dunyoda birinchi bo’lib (1787-y.) Amerika 
Qo’shma Shtatlari Konstitutsiyasida o’z ifodasini topdi
. Oradan ikki yil 
o’tib AQSH Prezidenti etib J.Vashington saylandi. Davlatchilik 
strukturasiga bunday jiddiy o’zgarishning kiritilishi G’arb davlatlaridagi 
hokimiyatning uchta tarmog’i o’rtasidagi o’zaro munosabatlar 
muvozanatini buzilganligi bilan izohlangan edi. 
Yevropada Prezidentlik instituti 1848-yilda ikkita mamlakatda, 
ya’ni Fransiya va Shvetsariyada paydo bo’ldi
. Boshqa Yevropa 
mamlakatlarida esa (Lotin Amerikasi va Osiyo davlatlari haqida gapirmasa 

---

499 
ham bo’ladi) XIX asrning oxirigacha 
monarxiya yoki diktatura
ko’rinishidagi boshqaruv saqlanib qoldi. 
XX asrning ikkinchi yarmida bu yo’nalishda keng miqyosdagi 
o’zgarishlar ro’y berdi. Xalq revolyutsiyalari hamda milliy-ozodlik 
harakatlarining kuchli ta’siri ostida kolonial imperiyalarning 
(mustamlakachilikka asoslangan) inqirozi yuz berdi. Bu hol o’z navbatida 
150 tadan ortiq yangi davlatlarning paydo bo’lishiga olib keldi. Ayniqsa, 
ikkinchi jahon urushidan keyin Birlashgan Millatlar tashkilotining 
(BMT) doirasi yanada kengaydi. Hozirgi kunda BMT uning tarkibida 193 
ta mamlakat bo’lgan bo’lsa, shulardan 140 tasidan ko’prog’ining davlat 
tizimida Prezidentlik lavozimi joriy etilgan. 
Shunday qilib, “Prezident” tushunchasi konstitutsiyaviy huquqiy 
ma’noda davlat boshlig’i degan ma’noni anglatadi. Prezident davlatni
jipslashtirishi, ya’nidavlat hokimiyati mexanizmining barqarorligi 
va harakatchanligini ta’minlashi lozim. 
2-§. Xorijiy mamlakatlarda prezidentlik instituti va 
 uning o’ziga xos jihatlari 
Turli xorijiy mamlakatlarda prezidentlik institutining davlat va 
jamiyat hayotida tutgan o’rni har xil bo’lib, ular bir-birlaridan qator 
jihatlari bilan ajralib turadi. 
Avvalo shuni qayd etib o’tish lozimki, davlat boshqaruv tizimining 
asosan ikki turi mavjud bo’lib, ular 
monarxiya
va 
respublika 
shakllaridir.