Harbiy-texnik instituti konstitutsiyaviy huquq

ijro etuvchihokimiyat
deb ataluvchi “institut”ning 
shakllanishi uchun asos yaratilgan. 
Vaqt o’tishi bilan bu ikkala (qabila boshlig’i va Oqsoqollar 
Kengashi) “institut”,ya’ni hokimiyat tarmoqlari o’rtasida 

---

496 
kelishmovchiliklar vujudga kelgan va bu nizolarning bugungi kungacha 
ham davom etib kelayotganini kuzatish mumkin.
Tarix demokratik institutlarning rivoji va tanazzulini, ayrim o’zaro 
nizolarning murakkab va ayanchli oqibatlarini aniq ko’rsatib bergan. 
Ko’plab tarixiy va yuridik hujjatlarda ta’kidlanishicha, 
demokratiyaning beshigi bo’lib Yunoniston (Gretsiya) hisoblanadi. Bunga 
ma’lum ma’noda o’sha davrdagi mamlakatning ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy 
sohadagi barqaror va tinch taraqqiyoti sabab bo’lgan. Natijada davlat 
boshqaruvini haddan tashqari markazlashtirishga zarurat bo’lmagan,
bu esa o’z navbatida ijtimoiy hayotda saylanib qo’yiladigan vakillik 
organlari(institutlar)ning rivojlanishi uchun yo’l ochib bergan. 
Afinada antik demokratiyaning mavjud bo’lgan klassik ko’rinishi – 
boshqaruvning oliy organi bo’lib 
xalq yig’ini
, uning ishchi organi bo’lgan 
areopag
, ya’ni urug’ oqsoqollarining Kengashi, keyinchalik ular oliy 
nazorat va sud organining vazifasini bajargan. Ijro etuvchi hokimiyat esa 
oliy mansabdor shaxs – arxont
tomonidan amalga oshirilgan.
Rim demokratiyasi Yunon demokratiyasidan oliy darajadagi 
mansabdor shaxslar bo’lgan 
konsullarning
katta vakolatlarga ega 
bo’lishlari bilan farq qilgan. Shuning uchun ham Rimda uzoq vaqt 
davomida vakillik va ijro etuvchi hokimiyat tarmoqlari o’rtasida 
mutanosiblik saqlangan. 
Rim respublikasi o’zi “anglamagan” holda ijro etuvchi tarmoqni 
kuchaytirish orqali imperiyaga intilgan. Biroq imperiya tashkil etilgach, 
chegaralarni kengaytirish maqsadida tinimsiz urushlar olib borilib, Rim 
ichki ishlab chiqarish kuchlarining rivojlanishiga e’tiborni susaytirgan va u 
butun kuchlarini imperiya tuzumini saqlab qolishga safarbar etgan, 
oqibatda saltanat ichidan zaiflashib, tanazzulga yuz tutgan. 
Yunon (Grek) demokratiyasi vakillik hokimiyatiga, Rim 
demokratiyasi esa ijro hokimiyatiga xos bo’lgan kamchiliklarni va 
ularning zaif jihatlarini yaqqol namoyon qilgan. Na u, na bu 
hokimiyat bir-birini “tiyib” turishga qodir bo’lmagan. Natijada jamiyat 
rivojini muntazam ta’minlab bera olmagan. Yunon – Rim tajribalari shuni 
ko’rsatdiki, teng vakolatlarga ega bo’lgan hokimiyatning bu ikki tarmog’i 
jamiyatdagi ijtimoiy kuchlarning muvozanatini saqlab tura olmagan.
Buning uchun mustaqil bo’lgan yangi “institut”ga ehtiyoj tug’ilgan 
va bu institut davlatchilikning tarixiy rivojlanishi jarayonida 
paydo bo’lgan. Bu institut hokimiyatning uchinchi tarmog’i bo’lgan –