Harbiy-texnik instituti konstitutsiyaviy huquq

Parlamentar respublikalarda
esa Prezidentlik respublikalaridan
farq qiluvchi o’ziga xos xususiyatlar mavjud, bu xususiyatlarni 
prezidentlarning saylanishi, davlat hokimiyatini boshqarilishi, hukumatni 
shakllantirilishi jarayonlarida ko’rishimiz mumkin. 
Davlat boshqaruvning Parlamentar respublika shakli joriy qilingan 
ko’pgina mamlakatlarning aksariyatida Prezident parlament tomonidan 
saylanadi. Ammo bundan Prezidentlik respublikalaridan asosiy farqi 
shundan iborat ekan, degan xulosaga kelish noto’g’ridir. Chunki shunday 
Parlamentar Respublikalar ham borki (masalan, Bolgariya), ularda 
Prezident xalq tomonidan saylab qo’yiladi. 
Parlamentar respublikaning Prezidentlik respublikasidan asosiy 
farqi: birinchidan, parlament hukumatni shakllantirishda bevosita ishtiroki 
bo’lsa; ikkinchidan: hukumat asosan parlament oldida javobgarligigi
bilan bog’liq. 
Parlamentar respublikalarda Prezident Premer-ministrni (bosh 
vazirni) tayinlash to’g’risida qaror qabul qiladi. Bundan Parlamentar 
respublikada Prezidentning o’rni katta ekan degan xulosaga kelib 
bo’lmaydi. Chunki Premyer-ministrni tayinlash faqat rasmiyatchilik xolos. 
Aslida, Prezident parlamentning xohish irodasiga bo’ysunadi. 
Prezident, Parlamentar respublikada (Prezidentlik respublikasidan 
farqli ravishda) vazirlarni mustaqil holda o’z xohishiga ko’ra tayinlay 
olmaydi, u faqatgina rasmiy jihatdan tasdiqlaydi xolos. Prezident 
Hukumat boshlig’i sifatida parlamentning ishonchini qozongan shaxsni 
tayinlashga majbur. Aks holda bu lavozimga ko’rsatilgan nomzod 
parlament a’zolarining ko’pchiligi tomonidan rad qilinishi (qaytarilishi) 
mumkin. 
Parlamentar respublikaning yana bir asosiy jihati - bu Hukumat 
kimning oldida bevosita javobgar bo’lishidadir
. Parlamentar 
respublikalarda aksariyat hollarda hukumat parlament oldida javobgar 
bo’ladi. Uning yana bir jihati, agar parlament hukumatga ishonchsizlik 
bildirsa, u iste’foga chiqishi lozim. Lekin Prezident bunday vaziyatda 
boshqacha qaror qabul qilib parlamentni tarqatib yuborishi va navbatdagi 
saylov muddatini belgilashi ham mumkin. Agar hukumat kengashi 

---

503 
Prezidentdan parlamentni tarqatib yuborishni so’rasa, bu holda Prezident 
parlamentni tarqatib yuborishi lozim bo’ladi. Hukumat tomonidan 
Prezidentning bu vakolatini suiste’mol qilish hollari ham kuzatilib turadi.