Harbiy-texnik instituti konstitutsiyaviy huquq

3-§.Fuqarolarning mitinglar, yig‘ilishlar va namoyishlarda ishtirok 
etish huquqi 
Mitinglar, yig‘ilishlar va namoyishlar orqali fuqarolar o‘zlarining 
fikrlarini erkin shakllantiradilar va ifoda etadilar, shuningdek, 
mamlakatning siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy hayotining turli 
masalalari, tashqi siyosat masalalari bo‘yicha talablarini ilgari suradilar. 
Milliy, xorijiy yuridik adabiyotlarda mitinglar, yig‘ilishlar va 
namoyishlar shaklida o‘tkaziladigan ommaviy tadbirlar quyidagicha 
ko‘rinishda belgilanadi:
Miting – asosan ijtimoiy-siyosiy xarakterda bo‘lgan dolzarb 
muammolar bo‘yicha ijtimoiy fikrni ommaviy bildirish uchun belgilangan 
joyda fuqarolarning hozir bo‘lishidir. 
Yig‘ilish 
– 
ijtimoiy ahamiyatga ega bo‘lgan biror-bir masalani 
jamoaviy muhokama qilish uchun fuqarolarning maxsus ajratilgan yoki 
shuning uchun moslashtirilgan joyda birgalikda hozir bo‘lishi. 

---

223 
Namoyish – fuqarolar guruhining uyushtirilgan harakatlanishi, shu 
jumladan transport vositalaridan, plakat, transparant va boshqa 
ko‘rgazmali tashviqot vositalaridan foydalanish asosida jamoaviy 
kayfiyatini bildirishi.
72
Davlat hokimiyati organlari fuqarolarga namoyishlar o‘tkazish orqali 
siyosiy huquqlarini amalga oshirishlari uchun maydon va ko‘chalar, 
shuningdek, radio, televidenie va boshqa ommaviy axborot vositalaridan 
foydalanish imkoniyatini berishi lozim. 
Mitinglar, yig‘ilishlar va namoyishlar o‘tkazish huquqini amalga 
oshirish bir qator vakolatlarni – shaxsiy ijobiy harakatlar huquqi (ommaviy 
tadbirni o‘tkazish to‘g‘risida ariza berish, tadbirni tashkil etish, tadbirda 
ishtirok etish va h.k.); talab qilish huquqi (zarur moddiy-texnika 
zaxiralarini, shuningdek, maydon, ko‘cha, bino berish to‘g‘risida); tartibga 
solish huquqi (zarur hollarda davlat ta’sir chorasini qo‘llashning yuridik 
imkoniyati)ni o‘z ichiga oladi.
Fuqarolar o‘zlarining mitinglar, yig‘ilishlar va namoyishlar o‘tkazish 
shaklidagi ijtimoiy faollik huquqini faqat O‘zbekiston Respublikasining 
qonunchiligi asosida amalga oshirishlari shart. O‘zbekiston Respublikasi 
Vazirlar Mahkamasining 2014-yil29-iyuldagi “Ommaviy tadbirlarni 
tashkil etish va o‘tkazish tartibini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari 
to‘g‘risida”gi Qaroriga binoan ommaviy tadbirlarni tashkil etish va 
o‘tkazishni yana takomillashtirish, ularni o‘tkazishda fuqarolarning 
xavfsizligi va jamoat tartibini ta’minlash bo‘yicha tadbirlarni kuchaytirish 
maqsadida Vazirlar Mahkamasi Ommaviy tadbirlarni o‘tkazish 
qoidalarini tasdiqlagan. 
Mitinglar, yig‘ilishlar va namoyishlar o‘tkazish konstitutsiyaviy 
huquqining aniq huquqiy tartibga solinishi zaruriyati quyidagi sabablarga 
asoslanadi. 
Birinchidan, mitinglar, yig‘ilishlar va namoyishlar o‘tkazish huquqi 
umum tan olingan demokratik talab bo‘lganligi uchun ham alohida 
himoyaga muhtoj bo‘ladi, chunki uning yordamida turli xil siyosiy kuchlar 
fikrlari va talablari shakllanadi va ifodalanadi va shu boisdan 
72
Конституциявий
ҳуқуқ
. 
Энциклопедик
луғат
. 
Масъул
муҳаррир
ва
муаллифлик
гуруҳи
раҳбари
Б
. 
Мустафоев
- 
Тошкент
: 
Ўзбекистон
, 2006. – 584 
б
.; 
Полянская
И
.
С
. 
Конституционно
-
правовое
регу
-
лирование
права
граждан
Российской
Федерации
на
проведение
собраний
, 
митингов
и
демонстраций
, 
шествий
и
пикетирования
: 
Дисс
. 
канд
. 
юрид
. 
наук
. –
М
., 2005. – 185 
с
.; 
Костенников
М
.
В
., 
Куракин
А
.
В
., 
Трегубова
Е
.
В
. 
Конституционное
право
на
проведение
мирных
собраний
, 
митингов
, 
демонстра
-
ций
, 
шествий
и
пикетирования
и
административная
ответственность
как
средство
его
обеспечения
// 
Административное
право
и
практика
администрирования
. – 2013. – 
№
8. – 
С
.82-105. 

---

224 
fuqarolar (ular birlashmalari)ning ommaviy hokimiyat institutlari bilan 
o‘zaro aloqasi ta’minlanishi uchun zarur omillar yaratiladi. 
Ikkinchidan, tinch ommaviy tadbirlarning mohiyatan jamoat tartibi 
va fuqarolar osoyishtaligini buzishga xavf solish darajasi borligini inkor 
etmaslik kerak. Keyingi yillardagi jahon tajribasi shuni ko‘rsatadiki, 
avvaliga tinch bo‘lgan mitinglar, yig‘ilishlar va namoyishlar jamoat 
tartibini guruh bo‘lib buzishga aylanib ketgan, fuqarolarning hayoti va 
sog‘lig‘iga, shuningdek, mol-mulkka xavf tug‘dirgan.
Uchinchidan, mazkur moddada ko‘rsatilgan fuqarolarning ijtimoiy 
faolligi va boshqa ko‘plab odamlar yig‘ilgan har qanday ommaviy 
tadbirlar, ayrim davlatlarda yuz bergan voqealarga tayanib aytish 
mumkinki, terroristik aktsiyalar obyektiga aylanib qolmoqda. Bularning 
hammasi 33-moddada ko‘zda tutilgan mitinglar, yig‘ilishlar va 
namoyishlarni tayyorlash va o‘tkazish tadbirlarini yuqori ustalik 
darajasida amalga oshirishni talab etadi. Bunday 
tadbirlarningmaqsadi mitinglar va yig‘ilishlarda ishtirok etayotgan 
fuqarolarning xavfsizliginita’minlash, ular tomonidan konstitutsiyaviy 
huquqlarini amalga oshirishlarida jamoat tartibini saqlash. 
Shu munosabat bilan mitinglar, yig‘ilishlar va namoyishlar o‘tkazish 
chog‘ida xavfsizlik va jamoat tartibini saqlash maqsadida oldindan ushbu 
tadbirlar to‘g‘risida mahalliy davlat hokimiyati organlari ogohlantirilishi 
va ular esa, o‘z navbatida, har xil huquqbuzarliklar sodir bo‘lmasligining 
oldini olishga qaratilgan tadbirlarni ko‘rishlari shart. Xususan, amaldagi 
qonunchilikka ko‘ra O‘zbekiston Respublikasida miting, yig‘ilish, 
ko‘cha yurishi va namoyish o‘tkazish mo‘ljallanayotganda tashkilotchilar 
ularning boshlanishidan 10 kun avval tegishli hokimiyatga tadbirni 
o‘tkazishga ruxsat berish to‘g‘risidagi ariza bilan murojaat qilishi shart. 
Bunda ariza bilan mehnat kollektivlari, tashkilotlar va jamoat 
birlashmalarining 18 yoshga to‘lgan vakolatli vakili, fuqarolarning alohida 
guruhlari murojaat qilishlari mumkin. Arizani qabul qilgan hokimiyat 
tadbir o‘tkazilishidan 5 kun oldin tashkilotchilarga qabul qilingan qarori 
haqida xabar beradi. Hokimiyat organlari mitinglar, yig‘ilishlar va 
namoyishlar o‘tkaziladigan joyni belgilaydi, uning boshlanishi va 
tugashini kelishadi.
O‘zining jamoaviy faolligini miting, yig‘ilish va namoyishlar 
shaklida amalga oshirish konstitutsiyaviy huquqi xalqaro-huquqiy 
standartlarga mos keladi. Chunonchi, Inson huquqlari umumjahon 
deklaratsiyasi (1948-yil) har bir insonning erkin tinch yig‘ilishlar va 
uyushmalarga birlashish huquqini belgilaydi, 1966-yil 16-dekabrdagi 

---

225 
Fuqarolik va siyosiy huquqlar to‘g‘risidagi xalqaro pakt tinch yig‘ilishlar 
qilish huquqini tan oladi. Shu bilan birga, ushbu Paktga ko‘ra mazkur 
huquqdan foydalanishda hech qanday cheklovlar bo‘lishi mumkin emas, 
faqat qonunga binoan hamda demokratik jamiyat uchun xos bo‘lgan davlat 
va jamoat xavfsizligi, jamoat tartibi, aholining sog‘lig‘i va axloqi yoki 
boshqa shaxslarning huquq va erkinliklarini himoya qilish zaruriyati 
yuzasidan ular cheklanishi mumkin (32-modda). 
Konstitutsiyaning 33-moddasida faqat asoslangan xavfsizlik nuqtai 
nazaridangina bunday tadbirlar o‘tkazilishini to‘xtatish yoki taqiqlash 
yuzasidan hokimiyat organlarining huquqi aks ettirilgan. Bu norma dunyo 
tajribasiga to‘liq mos keladi. 
Mahalliy hokimiyatga bunday tadbirlarni o‘tkazish davomidagi 
huquqbuzarliklarni bartaraf etish bo‘yicha harakatlarining qattiqlik darajasi 
hamda bu kabi tadbirlarni tashkil etish va amalga oshirish imkoniyatini 
belgilashda har tomonlama mustaqillik berilishi g‘arb demokratiyasiga xos 
umumiy jihat hisoblanadi.
Xususan, AQSh Oliy sudi mamlakat Konstitutsiyasida belgilangan 
huquqni tushuntirish bo‘yicha qaror qabul qilgan: “Bizning demokratik 
jamiyatimiz uchun fundamental bo‘lgan so‘z va yig‘ilishlar erkinligi 
huquqi har kimning har qanday jamoat joyida yoki xohlagan vaqtida 
o‘zining fikri yoki g‘oyasini bildirish mumkinligini anglatmaydi”. Bunda 
munisipal hokimiyatlar, agar bunday tadbirlar transport harakatlanishiga 
yoki boshqa ehtiyojlar uchun zarur, deb hisoblasalar, shahar hududidan 
foydalanishni “to‘xtatib” turish huquqiga ega bo‘ladi. Ruxsat bo‘lmagan 
yoki tadbirni o‘tkazish qoidalari buzilgan taqdirda mahalliy hokimiyat 
organlari tadbirni to‘xtatishi, uni to‘xtatish uchun maxsus vositalardan 
foydalanishi hamda uning ishtirokchilarini qo‘lga olishi mumkin. Agar 
tadbir noqonuniy bo‘lsa, jarimalar minglab dollarni, qamoqqa olishlar 
oylarni tashkil etishi mumkin. 
Barcha rivojlangan demokratik davlatlarning qonunchiligi 
yig‘ilishlar o‘tkazish erkinligi huquqidan foydalanishni suiiste’mol 
qilganlar uchun jarimalar va qamoq jazosi belgilangan jinoiy javobgarlikka 
tortishni ko‘zda tutadi. 
Masalan, GFRda bunday aktsiyalarni o‘tkazish uchun ruxsat olishi 
rasman taqiqlangan tashkilotlarning ro‘yxati mavjud. Noqonuniy 
aktsiyalarni o‘tkazish (ishtirok etish) hamma holatlarda ham qattiq 
jazolanadi. Bundan tashqari, mitinglar va yig‘ilishlar o‘tkazish 
erkinligini cheklash yoki shartlarini belgilash AQSh, GFR (“Yig‘ilishlar 

---

226 
va namoyishlar to‘g‘risida”gi Federal Qonun,1953-yil)davlatlari
qonun-chiligida ham mavjud.
Bu yerda ta’kidlash kerakki, yig‘ilishlar (mitinglar va h.k.) huquqini 
cheklash yoki taqiqlash hollari mazkur huquqlar belgilangan 
konstitutsiyalarning o‘zida ko‘rsatilgan (GFR, Belgiya, Ispaniya, Italiya, 
Polsha, Turkiya, Shvetsiya). 
O‘zbekistonda ommaviy tadbirlarni o‘tkazishda jamoat tartibini 
muhofaza qilish amaliyoti shuni ko‘rsatadiki, bu ommaviy tadbirlarni 
o‘tkazishda har xil huquqbuzarliklarni to‘xtatish va oldini olishning 
samarali vositalaridan biri hisoblanadi. Shu munosabat bilan ushbu 
masalalar yuzasidan O‘zbekiston Respublikasining Ma’muriy 
javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksini qo‘llash g‘oyat muhim hisoblanadi.
Shu bilan birga javobgarlik huquqiy talablarni bajarmaganda jazo 
belgilash uchun emas, balki, avvalo, namunaviy xulqni rag‘batlantirish 
uchun qo‘llaniladi. Jumladan, Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi 
kodeksning 201-moddasi yig‘ilishlar, mitinglar, ko‘cha yurishlari yoki 
namoyishlarni tashkil etish, o‘tkazish tartibini buzganlik uchun ma’muriy 
javobgarlikni ko‘zda tutadi. 
Hozirgi paytda Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksning
202-moddasida yig‘ilishlar, mitinglar, ko‘cha yurishlari va namoyishlar 
ishtirokchilariga binolar yoki boshqa mulk (aloqa vositalari, 
ko‘paytiradigan va boshqa xil texnik uskunalar, transport)ni berish yoki 
shunday tadbirlarni o‘tkazish uchun boshqa sharoitlarni yaratganlik uchun 
ma’muriy javobgarlik nazarda tutilgan. 
Shu bilan birga ma’muriy jazo qo‘llanilgandan keyin sodir etilgan 
harakatlar uchun O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksining 
217-moddasiga binoan yig‘ilishlar, mitinglar, ko‘cha yurishlari va 
namoyishlarni tashkil etish yoki o‘tkazish tartibini buzganlik uchun jinoiy 
javobgarlik ko‘zda tutilgan. 
Ta’kidlash joizki, O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi 
33-moddasida kafolatlangan huquqning tabiati fuqarolar qarashlarini ifoda 
etishi va ularni tegishli manzilga etkazishni taqozo etadi. Ushbu hollarda 
ommaviy tadbirlar tashkilotchilari, ishtirokchilari o‘zlarini ochiq-oydin 
nosog‘lom tutsalar, ya’ni jamoat tartibiga yoki jamoat xavfsizligiga qarshi 
aniq xavf soladigan yoki solishni qasd qilgan qandaydir harakatlarni 
amalga oshirsalar, davlat o‘zining inson va fuqaro huquq va erkinliklarini 
himoya qilishga doir konstitutsiyaviy majburiyatini bajarib, yig‘ilishlar va 
mitinglar mohiyatiga zid bo‘lgan voqealar yuz bermasligi hamda ularning 
oldini olish uchun barcha qonuniy vositalarni qo‘llaydi. 

---

227 
Shuni yoddan chiqarmaslik kerakki, mazkur demokratik jarayonning 
bosh maqsadi har kimning siyosiy o‘zligini namoyon qilishda emas, balki 
ijtimoiy murosasozlikka erishishdadir. 
2017–2021-yillarda O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish 
bo‘yicha Harakatlar strategiyasining beshta ustuvor yo‘nalishidan biri 
xavfsizlik, millatlararo totuvlik va diniy bag‘rikenglikni ta’minlash bo‘lib, 
u davlat mustaqilligi va suverenitetini, xavfsizligini, farovonligini 
mustahkamlashga qaratilgandir. Ushbu omillarning ahamiyatini 
“Ijtimoiy fikr” jamoatchilik fikrini o‘rganish markazi o‘tkazgan 
tadqiqotlar ham tasdiqlaydi, unga ko‘ra, birlik va murosasozlik, 
demokratik rivojlanishning muhim asoslari bo‘lib, fuqarolarning 
huquq va erkinliklari kafolatini yanada mustahkamlashi qayd etildi. 
Hozirda O‘zbekiston fuqarolarining 88 foizi bizning davlatimizda hamma 
fuqarolar millati va diniy e’tiqodidan qat’i nazar teng huquqligi 
konstitutsiyaviy kafolatlanganligini ta’kidlaydilar.
73
Shunday qilib, Konstitutsiyaning ushbu 33-moddasi huquqiy tartibga 
solishning yagona tizimini shakllantiradi, unga ko‘ra, bir tomondan, 
mamlakat fuqarolariga o‘zlarining siyosiy va fuqarolik huquqlaridan 
foydalanish imkoniyatini beradi, ikkinchi tomondan, ijtimoiy faollikni 
mitinglar, yig‘ilishlar va namoyishlar shaklida rivojlantirish uchun 
O‘zbekiston Respublikasi qonunchiligiga binoan sharoitlarni – jamoat 
tartibi va xavfsizlikni, fuqarolarning huquqlari va qonuniy manfaatlarini 
ta’minlash kafolatlarini, amaldagi qonunlar so‘zsiz amalga oshirilishini 
ta’minlaydi.