Harbiy-dala terapiya

3.1. Kuyish kasalligida ichki a’zolarda o'zgarishlar 
Kuyishli jarohat muammosi ham tinch davrda, ham urush vaqtida dolzarb. 
Umumrossiya kuyish markazi hisoboti bo'yicha kuyishlar tinch davrdagi 
barchajarohatlarning 5.2%ni tashkil etadi. Saratovning sud - tibbiyot ekspertizasi 
byurosi materiallarni yuz yil ichida o'rganishganda jarohat tufayli 12.6% ni 
kuyishdan o'lganlar tashkil qiladi, jangovor jarohatlarda ( Qabul - Afg'onision 
poytaxtida) buko'rsatkich 18%. 
Barcha jarohatlanishli kasalliklar ichida kuyish kasalligi davomiyligi va 
kechishining og'irligi bo'yicha yetakchilikni egallaydi. Bemorlar davolashiga 
sarflar yuqori bo'lib, ularni nogironlik foizi kattadir. O’lim bilan tugashi o'rtacha 5-
10 % ni tashkil qilib, og'ir kuyganlar ichida bundan ham yuqori. 
Urush sharoitida ommaviy shikastlanish qurollari qo'llanilganda kuyganlar yoki 
kuyishni boshqa turdagi jarohatlar bilan kombinatsiyalangan (mexanik jarohat, 
nurlanish, zaxarlanishi) hollari barcha jarohatlanganlarning 60 - 70% tashkil qiladi. 
Bunda ularning 1/3 qismidan ko'plarida og'ir kuyish kasalligi rivojlanadi. 
Kombinatsiyalangan kuyishlar o'zaro og'irlashtirish sindromiga ega. Masalan 
kuyish kasalligi nurlashish bilan kechsa o'tkir nur kasalligini og'irlashtiradi. O'tkir 
nur kasalligi kuyish kasalligini og’irlashtiradi. 
3.2. Kuyish kasalligi ta’rifi. Kuyish kasalligi kechishi davrlari 
Kuyish kasalligi (KK) - o'ziga xos nozologik tur bo'lib, kuyishli jarohatga bog'liq 
bo'lgan ichki a’zo va tizimlardagi o'zgarishlar bilan kechuvchi holat hisoblanadi. 
KK odatda chuqur kuyishlarda, kuyish maydoni 8 - 10% dan kam bo'lmaganda 
rivojlanadi. Shakllanayotgan KK kuyishli jarohatga bog'liq. Kuyishli yaralanish 
evolyutsiyasi: KK klinik kechishi davrlari almashinishini o'z ortidan yetaklaydi, 

---

52 
ularni har biri alohida sindromlar va a’zolar shikastlanishi bilan xarakterlanadi. KK 
kechishida 4 davrni kuzatish mumkin: shok, toksemiya, septikotoksemiya, tuzalish. 
Kuyishli shok kuyish vaqtidan boshlab tana harorati oshgungacha davr; kuyishli 
toksemiya tana harorati oshgandan boshlab kuyish maydoni yiringlaguncha o'tgan 
vaqt; septikotoksemiya davri kuyish maydoni yiringlagan vaqtdan tuzalgungacha 
davr; tuzalish davrida kasallik betgilarini yo'qolishini kuzatamiz.