Har bir jamiyatning kelajagi uning ajralmas qismi va hayotiy zarurati bo`lgan ta`lim tizimining qay darajada rivojlanganligi bilan belgilanadi

2.2. Kimyoviy reaksiyalarda reagentlarning massasi asosida masalalar yechish usullari.
Bunday turdagi reaksiyalar albatta unum bilan boradi. Berilgan massalar asosida qaysidir reagent to’liq reaksiyaga kirishsa, ikkinchisidan albatta ortib qoladi. Ortib qolgan massadan reaksiyaga boradigan unumni foizda aniqlanadi. Masalan: ammiakni hosil qilish jarayonida dastlabki azot va vodorodlar 20 gr dan olingan bo’lsa mahsulot unumini va ortib qolgan massani hisoblang. Buning uchun birinchi navbatda ammiak hosil bo’lish jarayoni yozdiriladi:
N₂ + 3H₂ = 2NH₃
So’ngra ortib qolgan reagent aniqlanadi:
28gr……..6gr 28gr……….6gr
20gr……..x x=4,3gr x………….20gr x=93,33gr
Bundan ko’rinnib turibtiki, reaksiya jarayonida 20-4,3=15,7gr vodorod oortib qolganligi ma’lum bo’ldi. Reaksiya unumi esa formula asosida topiladi:

Demak, 21,5 % unum bilan 15,7gr vodorod ortib qoladi.
Bunday turdagi masalalar turlicha ko’rinishda va mazmunda kelishi mumkin.
1
-masala. Cu, Cu₂O va CuO aralashmasining tеkshirish maqsadida ma'lum miqdor aralashmaga suyultirilgan sulfat kislota ta'sir ettirildi. Bunda rеaksiyaga kirishmay qolgan mis massasi dastlabki aralashmani massasini 1/4 qismini tashkil etadi. Aralashmani xuddi shunday ikkinchi namunasi konsеntrlangan xlorid kislota bilan qizdirildi. Natijada aralashmani 85% miqdori rеaksiyaga kirishgan. 42,5 g Cu olish uchun shunday aralashmadan qancha massada olish kеrak?


\
Demak, yechim bo’yicha 50gr bo’ladi.
2 -masala. Quyidagi sxеmani amalga oshirish uchun zarur rеaksiya tеnglamalarini yozing:
“ A” modda sanoatda asosan nеft yo‘ldosh gazlarini qayta ishlab yoki “X” modda dimеrini qisman gidrogеnlab xam olish mumkin. “A” modda rеaksiya sharoitiga qarab 1 mol HBr bilan birikib, massa nisbatlari turlicha bo‘lgan 2 xil maxsulot xosil qiladi. “Е” moddani tuzilishini aniqlang va nomlang. Yechish: Yechish: 1) “A” moddaga bеrilayotgan ta’rif uni to‘yinmagan uglеvodorod ekanligini bildirmoqda. Chunki u HBr ni biriktirib olayapti. «A» moda nеft yo‘ldosh gazlaridan olinishi va «X» moda dimеridan xosil qilinishi uni butadiеn-1,3 ekanligini tasdiqlaydi. Butadiеn-1,3 xozirgi kunda nеft yo‘ldosh gazlari tarkibidagi butanni katalitik dеgidrogеnlab olinmoqda.

Y ana uni asеtilеn («X» moda) dimеrini (vinilasеtilеn) qisman gidrogеnlab xam xosil qilish mumkin.

2 ) Butadiеn-1,3 ga HBr past tеmpеraturada asosan 1,2-uglеrod atomlariga, yuqori xaroratda esa 1,4-uglеrod atomlariga birikadi.

Yuqoridagi sxеmani xal etsak C4H2O3 tarkibli modda molеin angidrid bo‘ladi.

“Е” modda bеnzolni struktura izomеri bo‘lib u “Dyuar bеnzoli” yoki sistеmatik nomеnklaturada bisiklo (2,2,0) gеksadiеn-2,5 dеb nomlanadi.

Xulosa.
Massaning saqlanish qonuniga doir masalalar yechishning ilmiy-ommabop usullari mavzusi umumta’lim maktab akademik litsey va kasb-hunar kollejlari o’quv maskanida kimyo fanini o’qitishda muhim asos bo’lib hisoblanadi. Sababi masalalar yechish metodikasi yordamisiz kimyo fanini butun bir, yaxlit holda ifodalab bo’lmaydi. Ushbu kurs ishining mavzusi ham kimyo fanidan oddiy va murakkab masalalar yechish usullari o’quvchilarga tushanarli oddiy usullar bilan tushuntirish hisoblanadi.
Men ana shu mavzu orqali kiritayotgan ma’lumotlarni hozirgi zamon Davlat Ta’lim Standartlariga javob bera oladi va o’rta umumta’lim o’quv masksnlaridagi o’rganilayotgan o’quv darsliklarida qo’llanilishi lozim deb bilaman. Kurs ishim bilan tanishtirmoqchi bo’lsam, uning dastlabki kirish qismida yurtboshimiz SH.M.Mirziyoyev tamonidan qabul qilingan ta’lim to’g’risidagi kadrlar tayyorlash milliy dasturining ahamiyati maqsad va vazifalari, ularni amalga oshirishda bajarilayotgan ishlar to’g’risida bayon qilingan.
Asosiy qismga keladigan bo’lsak, uning tarkibini bir nechta rejalar tashkil qiladi. Masalalar yechish metodikasining asosini esa oddiy va murakkab masalalar tashkil etadi. Oddiy masalalarni biz o’quvchilarda kimyodan dastlabki tushuncha va ma’lumotlarga ega bo’lganda joriy etamiz. Chunki, o’quvchi kimyo fanidagi kimyoviy reaksiyalarda sodir bo’ladigan jarayonlar va unum bilan borishi, birikmalarning o’zaro massasidan ortib qolganlarni tasdiqlash kabi dastlabki ma’lumotlar ya’ni, oddiy masalalarni yecha olmaydi. Fanni o’rganish davomida hosil bo’lgan ko’nikma va malakalarni rivojlantirish asosini oddiy va murakkab masalalarni yechish tashkil qiladi.
Kimyo fanidan masalalar yechish o’z nomidan ham ma’lumki, oddiy va murakkab masalalar, ularni yechish uchun bir muncha kengroq tushuncha, bilim va malakalarga ega bo’lishi lozim. Shu bilan birga o’quvchilarning fikrlay olish doirasini rivojlantirish, kelajakda o’z o’rnini topishi va munosib kasbga ega bo’lishi uchun dastlabki asos hisoblanadi. Shuning uchun o’rta umumta’lim o’quv maskanlarida kimyo fanida murakkab masalalarni o’rganilishi va yechilishi eng 83 muhim mezondir.
Insoniyat dunyoga kelgach o’zini o’rab turgan atrof-muhit bilan tanisha boshlaydi. U ulg’aya borgan sari atrof-muhit haqida tushunchasi kengayib boradi. Ana shu tushunchalar birlashib bilimni yuzaga keltiradi. Bilim esa qachon boyiydi; qachonki tushuncha haqida fikrlar doirasi ortganda vujudga keladi. Demak, fikrlar doiramizni Kimyodan masalalar yechishda quyidagi qoidalarga rioya qilish zarur degan xulosaga kelindi:
1. Masalani yechishga kirishishdan oldin masala shartini qayta – qayta o’qish, va mantiqan mulohaza yuritish, nimalar ma’lum hamda nimalarni aniqlash lozimligini fikran belgilash kerak.
2. Masala shartida qiymatlarni ifodalashda SI sistemasidagi birliklardan va qisqartmalardan foydalanish kerak.
3. Kimyoning asosiy qonunlariga doir masalalarni yechishga kirishishdan oldin uni shartiga ko’ra tahlil qilib, yechish usuli belgilab olinadi. Bunda mumkin qadar oson usulni tanlash zarur.
4. Masalani ayni bir usul bilan yechgandan so’ng uning natijasini boshqa bir usul bilan tekshirib ko’rish kerak.