Hamza hakimzoda niyoziy

HAMZA HAKIMZODA NIYOZIY
(1889-1929)
Hamza Hakimzoda Niyoziy 1889- yilda Qo`qon shahrida tabib oilasida tavallud topdi. Uning pedagoglik faoliyati 1911- yildan boshlanadi. U dastlab Qo`qon shahrining O`ojibek guzarida kambag`allarning farzandlari va yetim-yesir bolalar uchun maktab ochdi.
Hamza mehnatkash xalq ommasi va uning bolalarini o`qitish va tarbiyalash maqsadida, ularni moddiy jihatdan ta’minlashni nazarda tutib, “Yordam jamiyati” tashkil qiladi. Shu jamiyat orqali u o`quvchilarni o`quv qurollari, kiyim-kechak va oziq-ovqat bilan ta’minlab turdi.
1914- yilda jahon urushining boshlanishi Turkiston boshiga tushgan balo bo`ladi. Urush ta’sirida mehnatkash xalq yanada qashshoqlashadi, bolalar nihoyatda ayanchli ahvolda yashaydilar. Bu hol Hamzaga ta’sir qiladi. Shoir ularning og’ir ahvolini ifodalovchi she’r va maqolalari bilan matbuotda muntazam ravishda qatnashib turadi. Hamza 1914- yilda “Sadoi Turkiston” ro`znomasida bosilgan she’rida xalq ahvolini shunday ta’riflaydi:
’zbek xalqining to’ng’ish pedagogi, shoir, adib, dramaturg kompozitor Hamza Hakimzoda 

Niyoziy qiio yili qy-iyulda Qo’qon shahrida :abib oilasida tug’ilgan.

Hamza o’zining o’qishga bo’lgan zo’r ishtiyoqi tufayli qw yoshidayoq to’la xat savotli 
bo’lib etishadi qo00 yilda madrasaga kirib o’qishni boshlaydi. Biroq madrasa ta’limi Hamzani 
qanotlantirmaydi. Shunga ko’ra u mustaqil so’ratta Lutfiy, A.Navoi, Gulxaniy, Furqat asarlarini 
o’qib o’rganadi . Hamza qoqq yili Qo’qonning Hojibek gulzorida maktab ochib, yetim va 
kambag’al bolalarni o’qitadi, o’quvchilar uchun {Yengil adabiyot }, {O’qish kitobi}, o’quv 
qurollarini yaratadi. Hamza Xokimzoda Niyoziy w0 yillik o’qituvchilik faoliyati davomida yoshlar 
tarbiyasi masalasida amaliy va nazariy jixatdan muxim g’oyalarni olg’a surdi..
Hamza Hakimzoda 
Niyoziy tashkil etgan maktab chinakamiga xalq maktablarining daslabgi namunasi edi. Hamza bu 
maktabda yoshlarga dunyoviy fanlarni o’qitadi aqli, axloqiy tarbiyaga axamiyat beradi, lekin o’sha 
davirda jadid maktabi nomi bilan mashhur boshqa maktablar ham bo’lgandi. .Hamzaning maktabi 
kichik fariq qilardi. Hamza Hakimzoda Niyoziy aqli tarbiya haqida so’z yuritar ekan aqliy tarbiya 
orqali tarbiya va jamiyat qonunlarini tabiyat hodisalarini ular o’rtasidagi bog’liqlikni bilishi 
kerakligini aytadi . Shoir ana shunday ma’lumotga ega bo’lgan va jamiyat, xalq paravonligi uchun 
xizmat qiladigan yoshlarni uetishtirishga da’vat etadi. Hamzaning fikricha yoshlarni shunday 
barkamol qilib yetishtirish uchun o’qituvchining o’zi chuqir bilimga ega bo’lgan, qobiliyatli va 
yuksak axloqiy fazilatli bo’lishi kerak 
Hamza Hakimzoda Niyoziy ta’lim-tarbiya haqida bildirgan fikirlarida bolalarning sog’lom 
bo’lishiga ham etibor beradi. U ayniqsa ota-onalarining muxim o’rin tutishini ta’kidlaydi, bolaning 
go’zal axloqiy bo’lib kamol topishi uchun oila muxitida tarbiyaning turli yo’lga qo’yilishi 
zarurligini aytadi. Shoirning fikricha bola odobning boshida ota-onadan oladi, o’rganadi, bunga 
jiddiy etibor berilmasa tarbiya juda qiyin kechadi va yomon oqibatlarga olib borishi aniq ekanligini 
aniq-ravshan bayon etadi. Hamza Xokimzodaning axloqiy tarbiya xususidagi qarashlarida yoshlarni 
insonparvarlik ruhida tarbiyalash ham alohida o’rin egallaydi. 
Agar ko’pchilik jadid maktablarida milliy burjuaziyaga savodli mustakillar tayorlash 
niyatida boyvatchalar o’qitilsa, Hamzaning talabalari kambag’al bolalarning o’qishini doimiy 
ta’minlash niyatida o’larga moddiy yordam berishni maqsad qilib yordam jamiyatini tuzdi. qoqo 
yilning boshlarida Qo’qondagi q-sonli boqimsiz bolalar uyiga mudir qilib tayinlanadi. qoww-qowr 
yillarda Qaroqalpoqstonning Xo’jayli tumanidagi q-bolalar uyining mudiri va o’qituvchisi bo’lib 
ishlaydi. Hamza qowt-yilning kuzida Fag’ona uezdi maorifi ixtiyoriga yuboriladi. Bu yerda u xalq 
kuchi bilan yangi maktab binosi, klub, kutubxona, choyxona qurdiradi. qowy-yili O’zbekston 
ijroya komiteti Hamzaning badiiy ijodidagi muvaffakiyatlarini va jamoat ishidagi faoliyatini 
takidlab, {Xalq shoiri} degan faxriy unvonni beradi. Hamza bir qator asarlarida xalq maorifi 
tizimini yaratish g’oyalarini olg’a suradi. Uning fikricha, {Insoniy inson qotoriga qo’shish} insonni 
kamolatga yetgazish, insonni olijanob fazilatlariga ega qilib yetishtirish tarbiyaga bog’liqdir.
Yuksak kuchga ega bo’lgan tarbiya ilm, hunar tarbiyasini o’z ishiga olgan bir butun jarayon bo’lishi 
kerak. Demak maktab yoshlarini ilmli, odobli qilib tarbiyalashi va hunarga o’rgatilishi kerak. 

Hamza Xokimzoda Niyoziy hunar o’rganishni keng ma’noda tushinadi. U maktabda o’tiladigan 

hunari koshbchilik, to’qimachilik, temirchilik , taxtachilik emas, balki dunyoviy fanlar asosida 
yaratilgan ilm texnikani egallashini hunar deb tushinadi. Hamzaning fikricha bolaning aqliy 
rivojlanishi, idorasi, xulq-atvori umuman ma’naviy fazilatlarini tarbiya orqali shakillanadi. 
Bolaning kim bo’lib yetishishi uning nasl-nasabiga emas, balki uning beriladigan tarbiyasiga 
bog’liqdir yani bolaning o’qishiga qiziqishi, o’qish qobiliyatining rivoji nasl-nasabning emas, balki 
tarbiyaning maxsulidir, deydi. 
Hamza Hakimzoda Niyoziy o’z pedagogik qarashlarida har bir inson jamiyat, tabiyat va 
hayvonat dunyosidan xabardor bo’lishi kerakligi haqida so’zlar ekan, buning uchun ilm-fanlarini 
egallash zarurligini ta’kidlaydi. Uning fikricha yoshlardagi insonparvarlik kishilarning qadr-
qimmatini anglash, uni hurmat qilish insonning xuquqlarini ximoya etish, ularga xurmat bilan 
muomala qilishdan iborat bo’lishi kerak. 
Yoshlarni insonparvarlik ruxida tarbiyalash ularga o’ziga yaqin bo’lgan kishilarga, avval 
ota-onasiga samimiy muhabbat tuyg’usini rivojlantirishdanboshlanishi kerak shu tufayli ham shoir 
o’z pedagogik faoliyatda va odobi ijodida xotin-qizlarni ilm olishga jamiyat ishlarida faol ishtirok 
etishlarigajiddiy etibor beradi . Hamza o’zining xarakter xususiyatlari bilan boshqalardan ajralib 
turadigan shaxs edi. U g’ayratli jasoratli, tinib tinchimaydigan ijodgor sifatida ko’z oldimizda 
gavdalanadi. Doimo nimalarnidir yaratishva tashkil qilish, nimalarnidir bosh qo’shib, faollik 
ko’rsatish bilan band edi. U bir qarasangiz maktab ochib bolalarni o’qitar, bir qarasangiz guruh 
tuzib, elga kontsert va spektakllar ko’rsatar yana bir qarasangiz Turkiston frontida bo’lib jangshilar
xizmatida bo’lar edi. hayut uni zarur nuqtalarga chorlar, shoir esa {laban} deya o’zining 
sana’tkorlik, binobarin fuqarolik burchini ikkilanmastan ado etdi. Hamza Shoximardonda bo’lgan 
vaqtida ham o’z ilg’or fikrlarini tartib qiladi. Ammo u bu yerda joylashgan dushmanlari tamonidan 
qowo-yil qi-martda fojiyali xalok qilinadi. 
O’zbek xalqining sodiq farzandi Hamza ajoyib pedagogik, yozuvchi kompozitor sifatida 
o’z xalqiga sidqidil bilan xizmat etdi. U mexnatkash xalqini marifatli qilish, yosh avladlarni har 
tamanloma bilimli qilib etkazish yo’lida hayotini bag’ishlaydi. Umuman Hamza Hakimzoda 
Niyoziy respublikamizda pedagogik fikrning rivojiga salmoqli hissa qo’shgan mohir pedagog 
shoirdir.