Halqaro munosabatlarning metod ologik aspektlari

Xalqaro tizim transformatsiyasining asosiy qonuniga kelsak, 
u xalqaro tizimning terslik 
(karama-karshi bolishi)
 va barqarorlik 
o‘rtasidagi korrelyatsia 
(o’zaro alokadorlik)
 konuni hisoblanadi.
 
M.Kaplan, moslashuvchan ikki qutbli tizimning beqaror xarakte-
rini  qayd  qiladi.  Agar  u  noierarxik  bloklarga  asoslansa,  ko‘p  qutbli 
tizimga  tadrijiy  rivojlanib  o‘tadi,  agar  ikki  blok  ierarxiyasiga  moyil 
bo‘lsa yoki qat’iy  ikki qutbli yoki ierarxik xalqaro tizimga transfor-
matsiya bo‘lish tendensiyasiga ega. Moslanuvchan ikki qutbli tizim-
ga  qo‘shilmaganlarning  qo‘shilish  xavfi  mavjud,  ya’ni  bir  blokning 
boshqa blokka bo‘ysunish xavfi; ierarxik tizim yoki anarxiyaga olib 
boradigan  total  urush  xavfi  bor.  Bunda  ichki  blok  disfunksiyasi 
bostirilgan,  ammo  bloklararo  qarama-qarshilik  keskinlashgan.  Ikki 
qutbli  tizim  barqarorligining  asosiy  sharti,  M.  Kaplanning  fikricha, 
bu qudrat muvozanatidir. Agar 3-blok paydo bo‘lsa, bu jiddiy balan-
sizlashish  va  tizimning  buzilishi  xavfiga  olib  keladi.  Shunday  qilib, 
davlatning  xalqaro  maydondagi  harakati  ularni  shakllantiradigan 
xalqaro  tizimlar,  ularning  strukturaviy  xarakteristikasiga,  diplomati-
yadagi tizimni shakllantiruvchi omillarni hisobga olish zaruratiga, va 
davlatlararo  nizolarning  aloqasi,  son  jihati  va  xarakteriga  bog‘liq. 
XMda  tizimli  qonunlar  mavjudligi  to‘g‘risidagi  fikrlarning  o’zi 
xalqaro  tizimlarni  xalqaro  maydonda,  umumsayyora,  mintaqaviy  va 
submintaqaviy  darajada  bir  qator  davlatlarning  siyosiy,  iqtisodiy, 
mafkuraviy, kvo-statusini qabul qilishi natijasi sifatida ko‘rib chiqish 
imkoniyatini  beradi.  Shu  nuqtai  nazardan,  har  bir  xalqaro  tizim 
davlat o‘rtasidagi kuchlarning muvofiq hududiy zamon kontekstidagi 
muvozanatining  norasmiy  institutsiyalizatsiyasi  hisoblanadi.  Shu 
vaqtning  o‘zida  XM  to‘g‘risidagi  fanlarda  mavjud  xalqaro  tizim 
funksionallashuvi va transformatsiyasi, ular asosida xatosiz prognoz 
qilish imkonini beradigan darajada qat’iy deyish soddalik bo‘lar edi. 
Ular,  mazmunan  xalqaro  nizolar  sababining  asosiy  tadqiqotlari 
“doirasi  ichida”  qolmoqda.  Xalqaro  munosabatlarni  davlatlararo 
o‘zaro  munosabatlarga  olib  borar  ekan,  ular  asossiz  tarzda  xalqaro 
tizim tushunchasi o‘rtasida to‘g‘ridan-to‘g‘ri doimiy munosabatlar va 
harbiy kuchlarni o‘zaro hisobga olinishi mavjud davlatlar bilan che-
garalanadi.  Shunday  bo‘lsa-da,  qatnashuvchilar  tomonidan  doimo 

---

 
 
71 
ham anglanmaydigan bilvosita bog‘liqliklarning keng doirasi mavjud 
bo‘lib, ularsiz tizim haqidagi tasavvur noto‘liq bo‘lib qoladi.