Halqaro munosabatlarning metod ologik aspektlari

4) ushbu tizim yo‘l qo‘yadigan 
u  yoki  bu  vositalar  (kuch,  almashinuv,  ishontirish)ni  qo‘llash 
imkoniyati; 5) aktorlarning tashqi markazlashuvi darajasi, ya’ni 
ushbu  xalqaro  tizim  xarakterining  ular  harakatiga  ta’siri, 
shuningdek, aktorlar o‘rtasidagi maqomlar tafovuti. 
Yuqoridagilar  ko‘rsatib  turibdiki, 
xalqaro  tizimlarning  nis-
batan  umumiy  qonuni,  mualliflar  xulq-atvori  tizimning 
strukturaviy xarakteriga bog‘liqligi hisoblanadi
. Yanada umumiy 
qonun 
xalqaro tizimlarning muvozanatliligi qonuni,
 
yoki
 
kuchlar 
balansi  qonuni
  hisoblanadiki,  bu  qonunlar  xalqaro  tizimlarning 
nisbiy barqarorliligini saqlab turish imkonini beradi. 
Xalqaro tizim funksionallashuvi va o‘zgarishi qonunlari mazmu-
ni to‘g‘risidagi baxslarning markazida ikki qutbli va ko‘p qutbli tiz-
imning  qiyosiy  ustunligi  yotadi.  Raymon  Aronning  hisoblashicha, 
ikki  qutbli  tizim  beqarorlik  tendensiyasiga  ega,  chunki  o‘zaro 
qo‘rquvga  asoslanadi  va  ikki  qarama-qarshi  tomonlar  o‘rtasida 
manfaatlar zidligi bo‘yicha bir-biriga nisbatan shafqatsizlik tug‘iladi. 
M.Kaplanning  fikriga  ko‘ra,  ko‘p  qutbli  tizimda  ma’lum  xafvlar 
mavjud (masalan, yadro qurolining tarqalishi xafvi, mayda aktorlarn-
ing o‘rtasida nizolarning boshlanishi, oxir-oqibatda buyuk derjavalar 
o‘rtasidagi  ittifoqlarning  o‘zgarishiga  olib  kelishi  mumkin  bo‘lgan 
kutilmagan  natijalar).  Ammo,  ularni  ikki  qutbli  tizim  xafvi  bilan 
taqqoslab  bo‘lmaydi.  Ikki  qutbli  tizim  yanada  xavfli,  chunki  u  ikki 
tomonning  dunyo  ekspansiyasiga  intilishi  bilan  xarakterlanadi,  ikki 

---

 
 
69 
blok  o‘rtasidagi  doimiy  kurash  -  o‘z  pozitsiyasini  saqlab  qolishni 
yoki  dunyoni  yangidan  tuzishni  mo‘ljallaydigan  kuzatishni  taqazo 
etadi. Mulohazalarini bular bilan cheklab qo‘ymagan 
M.Kaplan ikki