Halqaro munosabatlarning metod ologik aspektlari

Nazariya komponentlari 
Nazariya  bir-biriga  tasdiqlar  yordamida  bog‘langan  ko‘plab 
farazlardan  mantiqiy  chiqarilgan  ko‘pgina  tushunchalardan  iborat. 
Nazariyaning mantiqiy tizimi shundaydir: 
Tushuncha
  –  ba’zi  tasavvurlarni  ifodalaydigan  so‘z  yoki  ramz.  U 
yoki bu obyektning nomlanishini qayd qilganimizda, biz unga nisbatan 
bir  qator  prognozlar  qilishimiz  mumkin,  zero,  atash  bu,  ma’lum 
xususiyatlarning birikmasi ramzidir. Tushunchani nima foydali qiladi? 
1.  U  loaqal 
kuzatilishi  mumkin  bo‘lgan  hodisalarga  oid  bo‘lishi 
zarur
.  Qandaydir  ilmiy  qiymatga  ega  bo‘lish  uchun  tushuncha  biz-

---

 
 
25 
ning  odatiy  sezgi  organlarimiz  yordami  bilan  o‘lchanishi  yoki  biror 
narsaga muvofiq kelishi zarur. Bevosita yoki bilvosita kuzatiladigan 
ashyolar 
empirik referent
 deb nomlanadi. 
2.  Tushuncha 
aniq
  bo’lishi  kerak.  Ba’zi  obyektlarni  ta’rif  qi-
lishda  ba’zi  tushunchalar  ishlatilganida,  biz  gap  nima  haqida  keta-
yotganini  aniq  bilishimiz  shart.  Aniqlik  empirik  referentni  identif-
ikatsiyasiga  va  kuzatilayotgan  hodisalar  o‘rtasida  chegaralar 
o‘tkazishga yordam beradi. 
3.  Foydali  tushunchalar 
nazariy  ahamiyatga  ega  bo‘lishi  zarur
. 
Tushuncha kuzatilayotgan hodisalar izohida muhim rol o‘ynaydigan 
nazariyaning  ko‘p  sonli  boshqa  tushunchalar  bilan  bog‘liq 
bo‘lganida, nazariy ahamiyatga ega bo‘ladi. 
Shunday qilib, nazariya tushunchalarni bir-biriga bog‘lab, ularning 
foydaliligini  aniqlaydi.  Chunki  ularni  bir-biriga  bog‘lash  orgali 
tushunchalarni  izohlarda  ishlatish  mumkin  bo‘lib  qoladi.  Nazariya 
tushunchalar o‘rtasida muayyan  munosabatlarni qurib, tushunchalarni 
bir-biriga bog‘laydi. Bu munosabatlar farazlarimizdan kelib chiqadi va 
tasdiq  xarakteriga  ega  bo‘ladi.  Tasdiq  odatda,  tushunchalar  o‘rtasida 
ikki tipdagi munosabatni o‘rnatadi: Kovariatsiya yoki kauzatsiya.