Halqaro munosabatlarning metod ologik aspektlari

Nazariya tushunchasi 
Ilmiy  tadqiqot  nimanidir  bilish  ehtiyojidan  boshlanadi.  Bu  tad-
qiqot  muammosi  deb  ataladi.  Odatda  muammo  o‘ta  umumiy  xarak-
terga ega. Bu savolga aniq va foydali javob berishning samarali yo‘li 
dunyoda  kuzatiladigan  munosabatlar  empirik  tadqiqotiga  mavjud 
metodlarni  qo‘llashdan  iborat.  Eng  avvalo,  muammoning  barcha 
yechimlari  uchun  maqbul  ilmiy  jarayonlarni  qo‘llashdan  avval, 
umumiy savolni  bir yoki bir necha aniq  savol shakliga keltirishimiz 
lozim.  Bularni  bajarmay  turib,  biz  yechimni  qidirishda  nimani  ku-
zatishni  bila  olmaymiz  yoki  kuzatilgan  faktlarning  tadqiq  qilina-
yotgan  muammo  bilan  qanday  bog‘langanligini  tushuna  olmaymiz. 
Umimiy  muammoni  bir  yoki  bir  necha  aniq  savollarga  aylantirish 
kuzatilgan  faktlarning  imkoniy  izohlarining  qayta  ishlanishini  talab 
qiladi. Voqeaga barcha imkoniy sharhni berishga intilganimizda, biz 
nazariyani  yaratamiz.  Nazariya  anglashga  urinish  orqali  yaratiladi. 
Ular  ishimizni  yo‘naltirishga  yordam  beradi  va  muammoni  to‘g‘ri 
yoki  noto‘g‘ri  anglashimizni  belgilaydi.  Aynan  shuning  uchun  naz-
ariyani yaratish tadqiqot jarayonining ilk qadami hisoblanadi va ay-
nan  shuning  uchun  nazariya  va  tadqiqotning  o‘rtasidagi  o‘zaro 
munosabatlarni  anglash  muhimdir.  U  yoki  bu  nazariyaga  avval-
boshda  egamizmi  yoki  yo‘qmi,  bundan  qat’iy  nazar,  tadqiqot 
mobaynida ayni faktlarni qo‘lga kiritamiz. 

---

 
 
23 
Lekin biz nazariya vositasida bir-biri bilan bog‘lashimiz mumkin 
bo‘lgan  faktlar  yordamida  muammoni  anglash  sohasida  ilgari 
siljishimiz  mumkin.  Nazariya  nima  uchun  faktlar  aynan  shunday 
bog‘lanishini  tushuntirishga  yordam  beradi,  aniq  doirada  faktlarni 
interpretatsiya qilish va ular o‘rtasidagi aloqani o‘rnatish imkoniyati-
ni beradi. 
Nazariya ikki sababga ko‘ra yaratiladi. Birinchidan, biz nazariya 
yordamida voqelikni soddalashtirishga, mumkin qadar uni anglash va 
nazorat qilish yoki uni uyg‘unlashtirishga umid qilamiz. Ikkinchidan, 
voqelikni  anglashga  erishilgach,  nazariya  uning  to‘g‘riligini  tek-
shirishga  yordam  qilishi  mumkin.