Халкаро шартномалар хукуки

Konstitutitsiya  –  ixtisoslashtirilgan  xalqaro  tashkilotni  tashkil 
qiluvchi shartnoma nomi. 
Protokol  –  cheklangan  masalalar  yuzasidan  tuzilgan  xalqaro 
kelishuv.
 

---

67 
 
Protokol  nomining  quyidagi  holatlarda  ishlatilishini  alohida  ajratish 
mumkin. 
Odatda  u  asosiy  shartnoma  qabul  qilingan  kuniyoq  qabul  qilinadi, 
biroq  mustaqil  xususiyatga  ega  va  alohida  ratifikatsiyani  talab  qiladi. 
Bunday  protokollar  hoxlovchi  ishtirokchilarga  asosiy  shartnomaning 
barcha  ishtirokchilari  ham  tayyor  bo’lavermaydigan  qo’shimcha 
majburiyatlarni olish imkonini beradi.  
Bunga  1966  yildagi  Fuqarolik  va  siyosiy  huquqlar  to’g’risidagi  xalqaro 
Paktga ikkita Fakultativ protokolini misol qilib keltirish mumkin. 
Protokol  nomini  avvalroq  tuzilgan  shartnomaga  o’zgartiruvchi  yoki 
uni  to’ldiruvchi  qo’shimchalar  kirituvchi  aktlar  ham  oladi.  Ular  xuddi 
o’zgartirilayotgan  shartnomaday  qabul  qilinadi.  Protokol  shartnomaga 
ilova  vazifasini  ham  ko’p  hollarda  bajaradi.  Protokol  nomini  yana 
shartnoma  munosabatlarida  turli  xildagi  huquqiy  harakatlarni  aks 
ettiruvchi,  masalan,  imzolash  protokoli,  ratifikatsiya  gramotalarini 
topshirish  va  saqlash  hamda  boshqa  aktlar  ham  olgan.  Bu  turdagi 
protokollar  protsessual  hujjatlar  xususiyatiga  ega  bo’ladi  va  shartnoma 
hisoblanmaydi. 
Deklaratsiya  deb  ataluvchi  shartnomalar  bugungi  amaliyotda 
ma’lum.  Ular  ham  ikki  tomonlama  hamda  ko’p  tomonlama  bo’lishi 
mumkin.  
Misol  uchun,  1962  yil  iyulida  imzolangan  Laos  neytralligi  to’g’risidagi  13  ta 
davlatning  deklaratsiyasi.  Unda  aytilganidek,  “ushbu  Deklaratsiya  imzolangan 
paytdan e’tiboran kuchga kiradi va … unga xalqaro bitim sifatida qaraladi
1
.
 
                                                 
1
  Рашидов  К.К.  Ўзбекистон  Республикаси  халқаро  шартномаларининг  тузилиши,  бажарилиши  ва  бекор 
қилиниши. Парламент аъзолари учун амалий қўлланма. –Т.: БМТ Тараққиёт дастури, 2012. – Б.19.