Халкаро савдо

 
S
a
 + S
b
 + S
c
 + S
d
 
Ички ишлаб чиқарувчилар олма нархининг ошиши натижасида қўшимча 
фойдага эга бўладилар. Ишлаб чиқарувчиларнинг қўшимча фойдаси, расмдаги 
таклиф эгри чизиғининг юқорисидаги икки нарх чизиғи ўртасидаги майдонни 
ташкил этади ва S
a
га тенг. Ҳукумат ҳам импортга бож белгилаш орқали 
иқтисодий самарага эришади. Ҳукуматнинг фойдаси импорт хажмига 
белгиланган бож ставкаси билан тенгдир. Ҳукумат бождан тушган барча 
маблағни божхона тизимига сарфламайди, даромад иқтисодий тизимлар 
ўртасида тақсимланади ва ўз ўзидан иқтисодий фаровонликнинг ошишига олиб 
келади.
S 
Р
0
Р
t
Р
w
S
a
S
b
S
c
S
d
D 
Q
1
Q
3
Q
0
Q
4
Q
2
 

---

61 
 
2-расм. Импорт божларининг давлат фаровонлигига таъсири. 
Шундай қилиб истеъмолчиларнинг S
a
+ S
b
+ S
c
+ S
d 
га тенг бўлган 
ютқазиши, S
a
га тенг бўлган ишлаб чиқарувчиларнинг ҳамда S
c
га тенг бўлган 
ҳукуматнинг фойда кўришига олиб келади. S
(a+b)
нинг ўсиши эса хеч нарсага 
таъсир қилмайди, яъни «ўлик оғирлик нархи» тарифи (deadweight cost) дейилади 
ва кичик давлат мисолида умумдавлат фаровонлиги кўрган зарарни ифода этади. 
Шундан кўриниб турибдики импортга божнинг белгиланиши бир томондан 
ушбу товарга ички истеъмолни камайтирса, иккинчи томондан миллий ишлаб 
чиқарувчиларни иқтисодий рақобатчилардан мухофаза қилади. Иқтисодиётда 
ички мухофаза даражаси турли товарларга турлича бўлади. Шу билан бирга ички 
мухофаза ҳам ҳар доим сезилавермайди, чунки кўпгина товарлар бож 
ўрнатилиши мумкин бўлган хом ашё ёки ярим тайёр маҳсулотлар ҳисобига 
ишлаб чиқарилади. Энди эса протекциянинг ҳақиқий даражасини кўриб чиқамиз 
(effective rate of protection). Тасаввур қилайлик, ички бозорда эркин савдо 
шароитида костюмнинг нархи 150 долларни ташкил этади, 100 доллар мато, 50 
доллар қўшилган қиймат. Энди фараз қилайлик, давлат ушбу товарга 20% бож 
ўрнатди. Товарнинг нархи 30 долларга қимматлашди, яъни 180 долларни ташкил 
этади. Бунинг натижасида ички ишлаб чиқарувчилар учун қўшилган қиймат 50 
дан 80 долларга ошди. Бу ўз ўзидан миллий ишлаб чиқарувчиларнинг 
ривожланишига катта туртки бўлади. 
Хорижий ишлаб чиқарувчилар учун қўшилган қиймат ўзгармайди. 
Протекциянинг ҳақиқий даражаси қуйидаги формула орқали ҳисобланади: