Халцаро бобур фонди

БОБУРНОМА
Я на, Б ад р у дд и н эди. Б у р у н Султон 
Абусаид м ирзон инг садри М ирак Абду- 
раҳ и м қ о ш и д а эди. А нча чечан ва чақ- 
қ о н э к а н . А й т и ш л а р и ч а , етти о т н и н г
б и р и д а н и к к и н ч и с и г а с а к р а г а н д и р . У 
ҳам д а Бобо А л и Султон Ҳусайн мирзо- 
га суҳбатдош эдилар.
Я на, Ҳ асан А ли ж а л о й и р эди. Асли 
оти Ҳ у с а й н А л и ж а л о й и р д и р . Б и р о қ
Ҳ асан А ли исми билан м аш ҳ у р д и р . Ота- 
си Али ж а л о й и р н и Бобур мирзо иноят 
қил и б бек қ и л га н д и р . Сўнгра Ёдгор Му- 
ҳ а м м а д м и р зо Ҳ и р о т н и о л г а н и д а А л и
ж а л о й и р д а н у л у ғр о қ к и ш и с и й ў қ эди. 
Ҳасан А ли ж а л о й и р Султон Ҳ усайн мир- 
эо қ ош и д а қуш беги эди, ш оир эди. „Ту- 
ф а й л и й “ т ах ал л уси д а ёзарди. Қ асидани 
куп я х ш и ай тар ди . Ўз зам онида қасида- 
ч и л и к д а п е ш қ а д а м эди. Т ў қ қ и з юз ўн 
ет т и н ч и й и л и , мен С а м а р қ а н д н и олга- 
н и м д а қ о ш и м г а к е л д и . Б е ш - о л т и йил 
менинг қ о ш и м д а бўлди. Менга багиш лаб 
ҳам я х ш и қ а с и д а л а р битд и. Б еҳай ва 
и с р о ф г а р к и ш и эд и. Б а ч ч а с а ц л а р д и . 
Ҳ ам и ш а нард ва о ш и қ ўйнарди.
Я на, 
Х о ж а Абдулло М арворий бек 
булиб эди. Ута ф озил к и ш и эди. Қонун- 
ни бирор к и ш и ундай ч ал о лм айд и. Қо- 
н у н н и н г бир п а р д а с и д а к у й н и т у р л и
о ҳ ан гл ар га солмоц уни нг ихтиросидир. 
Х атни ч и р о й л и ёзар, н а с х т а ъ л и қ н и ях- 
ш и р о қ битарди. Мактуб ёзи ш н и ж о й и га 
қў яр ди . Х ушсуҳбат к и ш и эди, ш еъ р ёзар- 
ди. Т ах алл у си Б аён и й эди. Ш еъ ри бош- 
қ а ф а з и л а т л а р и д а н к ў р а сустро қ эди. 
Л е к и н ш е ъ р н и
я х ш и а ж р а т а р д и . Фо- 
с и қ ва беҳаё эди. Б у з у қ ч и л и г и касоф а- 
т и д а н
обила (баданда сув й и ғ и л и ш и )
х аст ал и ги га мубтало бўлди. Қўл-оёғидан 
қолиб, бир неча йил турли азоб ва ма- 
ш а қ қ а т л а р тортди, ш у балолар искан- 
ж асид а олам дан ўтди.
Я н а , М у ҳ а м м а д С а й й и д У рус эди. 
Султон Абусаид м ирзо т ах тн и олганида 
у л у ғ ва олий и х т и ё р л и к бек бўлган Урус 
арғун уни нг отасидир. У зам онда я х ш и
ўқотар йи ги тл ар бор эди. Ўша пеш қадам- 
лардан бири будир: ёйи қ а т т и қ , ўқи узун, 
ў қн и ж у д а зўр, я х ш и отарди. Андхудда 
бир неча вақт ҳ о к и м л и к қ и л д и .
Я н а , Мир А ли м ирохўр (шоҳ сайи- 
си) эди. Султон Ҳ усайн м ирзога к и ш и
юбориб, уни Ёдгор М уҳам м ад м и р зо н и н г
ғоф и лл и ги д а устига к ел т и р га н к и ш и ш у 
эди.
Яна, Саййид Ҳасан ўғлоқчи эди. Сай- 
йид ўғлоқчининг ўғли Саййид Юсуфбек- 
нинг укаси эди. Мирзо Ф аррух исмли лаё- 
қатли ва қобилиятли ўғли бор эди. Тўққиэ 
юз ўн еттинчи йили мен Самарқандни ол- 
ганимда қош им га келганди. Ш еърни кам 
ёзса-да, лекин аж и б бир оҳангда ўқирди. 
Устурлоб (астролябия) ва юлдузшунослик- 
ни я х ш и биларди. Суҳбати ва муомаласи 
ҳам я х ш и эди. Бироз и ч к и л и к к а ўч эди. 
Ғиждувон урушида ўлди.
Я на, Тангиберди сомончи эди. Сод- 
да, м ард ва қи л и ч б о з й и г и т эди. Б а л х
д арвоэасида Х и с р а в ш о ҳ н и н г Н азар Ба- 
ҳодур исм ли зўр н а в к а р и н и я х ш и қ и л и ч
чопиб, енгганди (бу з и к р этилган).
Я на, бир неча ту р к м ан б екл ар и эди- 
к и , Ҳ усайн м ирзо қ о ш и г а к ел и б эъти- 
бор т о п г а н д и л а р . Б у р у н к е л г а н л а р д а н
бири А ли хон Б оян ду р эди.
Я н а , А сад б ек ва Т а ҳ а м т а н б е к эди. 
У лар а к а - у к а эдилар. Т а ҳ а м та н б ек н и н г 
қ и з и н и Б а д и у з з а м о н м и р з о ол иб эди. 
М уҳам м ад Зам он м ирзо ў ш а аёлдан ту- 
ги лга н д и р .
Я на, Иброҳим ч иғато й эди.
Я на, А м ир У м арбек эди. К ей и н ч а л и к
Б а д и у з з а м о н м и р з о қ о ш и д а б ў л а р д и . 
Мардона, содда ва я х ш и к и ш и эди. Абул- 
ф атҳ и см л и бир ўғли И р о қ д а н м ени нг 
қ о ш и м га к е л д и . Ҳ озир ҳам бор. Ж у д а
суст, ж у р ъ ат си э ва л а п а ш а н гд и р . Ўшан- 
дай отадан буни нгдек ўғил.
К ей и н р о қ к ел г ан л ар д ан бири — Ш оҳ 
И смоил И роқ ва О зарбойж онни эгалла- 
ган ид а у ердан Х уросонга к ел г ан Абул- 
боқий м ирзо эди. У Темурбек наслидан- 
дир, М ир онш о ҳ н инг авлодидан. Бурун- 
дан б уларнинг насли у ви л о я т л а р га бо- 
риб, с а л т а н а т о р з у с и д а н воз к е ч и б , у 
п о д ш оҳ л ар га м у л о зам ат қил и б, эътибор 
топиб к ел ган д и р л ар . Б у А булбоқий мир- 
зони нг а м ак и си Темур Усмон Я ъ қу б б е к
қ о ш и д а у л у г ва м ў ъ т а б а р бек б ў л ган
экан . Б и р навбат Х уросон у сти га 
кўп 
л а ш к а р қ ў ш и б ю бормоқни ҳам хаёл қил- 
гандир. А булбоқий м ирзо кел гач , Сул- 
тон Ҳ у с а й н м и р з о ҳ ам я х ш и эъ ти б о р
кўрсатиб, куёв қил и б, Султонимбегим- 
ни берди. Ундан М уҳ ам м ад Султон мир- 
зо дунёга келди.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

БОБУРНОМЛ
137
К е й и н р о қ к е л г а н л а р д а н я н а б и р и
М уродбек Б о я н д у р эди.
С а д р л а р и . Б и р и М и р С а р б а р а ҳ н а
э д и . А н д и ж о н к е н т л а р и д а н . Ч а м а с и
ом ад ли, куп хуш су ҳ б ат, сўзи м ўътабар 
ва ш и р и н с ў з к и ш и эди. Х у р о с о н н и н г
фозил на ш о и р л ар и дапрасида уни нг дах- 
ли ва сўзи м ўътабар, асосли эди. А м ир 
Ҳ а м з а қ и с с а с и г а ж ав о б а н , у м р и н и зое 
қ и л и б , у зундан -узок ёлгон қисса ёзи пти. 
Б у иш а қ л ва ҳ а қ и қ а т г а зиддир.
Я на, К ам олиддин Ҳ усайн Гозургоҳий 
эди. Гарчи суфий булм аса-да, мутасав- 
вуф эди. А л и ш ер б ек қ о ш и д а бундай му- 
т а с а в в у ф л а р й и г и л и б , з и к р ва с а м о ъ
қ и л и ш а р эк ан . А ксар ид ан бунинг усу- 
л и я х ш и р о қ э к а н . А ф т и д а н , ҳ у р м а т -
эъти б ор и н и н г боиси ун и н г сўф иёна рақ- 
сидир. Ў зга а й та р л и ф а зи л а ти йўқ эди. 
Б и р аса р и бор: „ М а ж о л и с у л - у ш ш о қ “ 
н о м л и , С у л т о н Ҳ у с а й н м и р з о г а ат аб
ёзган. Ўта суст, акса р ёлгон, бемаза ва 
а д аб си зл а р ч а сў зл ар б и т и л га н . Ш унча- 
л и к к и , б а ъ з и л а р и д а н к уф р хавф и сеэи- 
л ад и . Ч у н о н ч и , к ў п г и н а набий ва авлиё- 
л а р н и м а ж о з и й о ш и қ л и к к а м а н с у б
қ и л и б , ҳ а р қ а й с и с и г а м а ъ ш у қ ва маҳ- 
буб кў р сат и п т и . Я н а бу гў л л арч а гала- 
ти и ш д и р к и , дебочасида Султон Ҳ усайн 
м ирзо: „ Ў зи м н и н г т аҳ р и р и м ва асарим- 
д и р “ , деб ёзи пти. Китоб орасида келти- 
р и л га н К ам о л и д д и н Ҳ у сай н н и н г ш еър- 
л а р и ва г а з а л л а р и б о ш и д а м у н т а з а м
„ м у ҳ а р р и р н и к и “ деб битиб қ ў й и л г а н .
Ушбу К ам о л и д д и н Ҳ у сай н н и н г хуш ома- 
дидан Зу н н у н аргун „Ҳ и заб р у л л о ҳ " ла- 
қ аб и н и олди.
В а з и р л а р и . Б и р и М а ж д и д д и н М у- 
ҳ ам м ад эди. Ш о ҳ р у х м и р зон и н г донгдор 
девонбеги, Х о ж а П ир А ҳм ад Х авофий- 
н и н г у г л и э д и . Б у р у н л а р и
С у л т о н
Ҳусайн м ирзонинг қабулхонасида кўнгил 
т ў л г у д е к т а р т и б ва и н т и з о м й ў қ эди. 
Исроф ва т ал аф о тл ар куп булар, на х а л қ
фаровон ва на си п о ҳ и й рози эди. У фур- 
сатда М аж д и д д и н М уҳам м ад парвоначи 
(вази р м уовини) эди, уни М ирак дер эди- 
лар. Султон Ҳ усайн м ирзога озроқ маб- 
л а ғ з а р у р б ў л и б , с ў р а г а н и д а х а з и н а
т а ъ м и н о т ч и л а р и : „Й ўқ. Т оп и ш н и н г ило- 
ж и й у қ “ деб ж авоб берадилар. Ш у воқеа 
у с т и д а М а ж д и д д и н М у ҳ а м м а д ҳ о з и р
экан . У табассум қ и л а д и . Мирзо бунинг 
с а б а б и н и с ў р а г а н и д а , х и л в а т қ и л и б ,
к ў н г л и д а г и н и а р з қ и л и б , а г а р м и р з о
ш а р т қ и л с а л а р , к е л и ш с а л а р , м е н и н г
м а р т а б а м н и ю к с а л т и р с а л а р , б о ш қ а л а р
с ў з и м н и қ а й т а р м а с а л а р , оз ф у р с а т д а
ш ундай қ и л а й к и : в и ло я т м аъ м ур, х ал қ
рози, х а з и н а бой ва си поҳий давлатм анд 
бўлади, деди.
Мирзо ҳам унинг к ў н г л и т и л аган д ек
аҳд ва ш ар т қил и б, бутун Хуросон мам- 
л ак ат и д а уни олий ихтиёрли бек қилиб, 
барча муҳим и ш л арн и зим м асига қўйди.
Б у ҳ а м и м к о н и б о р и ч а г а й р а т ва 
ш и ж о а т кўрсатиб, оз фурсатда сипоҳий 
ва аҳолин и рози ва м ам нун қ и л д и . Ха- 
з и н а г а ҳам к а т т а м а б л а ғ л а р т у ш и р д и , 
ви ло ятни м аъ м у р ва ободон этди. Л ек и н
А ли ш ерб ек б о ш ли қ барча беклар ва ман- 
са б д о р л ар б и л ан з и д д о н а м у н о са б ат д а 
бўлди. Ш у боис к ў п ч и л и к уни ёмон кўриб 
қолди. Ҳ а р а к а т на иғво қ ил и б, М аждид- 
дин М уҳам м адни туттириб, вазиф асидан 
т у ш и р д и л а р . У н и н г ў р н и г а Н и з о м у л - 
м у л к м а ҳ к а м а б ош ли ғи бўлди. Б и р қан- 
ча в а қ т д а н сў н г Н и з о м у л м у л к н и ҳ ам
туттириб ўлдириб, Х о ж а А ф зал н и Ироқ- 
дан к ел ти р и б ш оҳ м аҳ к а м а с и бош лиғи 
қ и л д и л а р . Мен К обулдан к ел ган пайт- 
л ар и Х о ж а А ф зал н и бек қ и л и б эдилар, 
м а ҳ к а м а д а муҳр ҳам босарди.
Я на, Х о ж а Ато эди. Гарчи бу улар- 
дек ш оҳ м а ҳ к ам ас и бош лиги бўлмаса-да, 
л е к и н Х у р о с о н м а м л а к а т и д а г и б ар ч а 
м уҳим и ш л а р Х о ж а А тонинг кен гаш и- 
сиз ам ал га о ш м асди. Т ақ вод ор, намоз- 
хон ва диндор к и ш и эди. Махсус диний 
в а зи ф ал ар и ҳам бор экан.
Султон Ҳ усайн м ирзон инг я қ и н л а р и
ва т а н и ш - б и л и ш л а р и ш у л а р эди, з и к р
этил д и.
С ул то н Ҳ у с а й н м и р з о н и н г з а м о н и
аж о й иб бир зам он эди. Ф озил ва мисл- 
сиэ эл б илан Хуросон, хусусан, Ҳ ирот 
ш аҳ р и тўла эди. К и м к и бирор и ш билан 
м а ш ғ у л бўлса, ҳ и м м а т ва м а қ с а д и ш у 
иш н и кам о л га е т к а з и ш эди.
Ш улардан бири Мавлоно Абдураҳмон 
Ж о м и й эди: дунёвий"ва диний илм ларда 
т ^зам онда унинг д ар аж асид аги к и ш и йўқ 
эди. Ш еъ р и я ти ҳам м аълум дир. Мулло- 
нинг кам олот д араж аси ш ундай олийдир- 
к и , уни таъ р и ф л аш га эҳ ти ёж йўқ. Шун- 
ч а к и к ў н г л и м д а н , бу арзимас битикла- 
р и м д а у л а р н и н г т а б а р р у к н о м л а р и ва 
озгина си ф атларини ш у нч аки савоб учун 
зи к р этсам, деган ф и к р кечди.