Халцаро бобур фонди

Б ў л д и Танбалга ватан Ф аргона,
Лрилди Ф аргонани танбалхона.
А н д и ж он ви л о я т и н и Танбалхона ҳам 
д е й д и л а р . У м а с н а в и й д а бундан я х ш и
б ай т й ў қ . Я р а м а с , з о л и м т а б и а т л и ва 
бераҳм к и ш и эди.
Я на, Ш оҳ Ҳусайн К ом ий эди. Унинг 
ш еъ р л а р и ҳам ёмон эмас. Г азал гўй д и р . 
Д ар в о қ еъ , девони ҳам бор.
Я на, Ҳ и л о л и й эди. Ҳ озир ҳ ам т и р и к . 
Ғ а з а л л а р и т е к и с , с и л л и қ , р а н г д о р ва 
ж а й д а р и р о қ д и р . Девони ҳ ам бор. Х аф иф
б а ҳ р и д а „ Ш о ҳ ва д а р в е ш “ н о м л и бир 
достон б и т га н . Г а р ч и б а ъ з и б а й т л а р и
я х ш и булса ҳам , л ек и н м а с н ав и й си н и н г 
м азм у н и к о в а к (бупг) ва қ у р и л и ш и (ком- 
п о з и ц и я с и ) ж у д а х а р о б д и р . И л г а р и г и
птоирлар и ш қ ва отпиқлик учун достон 
ёзга н л ар и д а, о ш и қ л и к н и эрга, м аъ ш у қ- 
л и к н и аёлга нисбат қ и л га н л ар . Ҳ илолий 
дарвеш ни о ш и қ қ и л га н , ш оҳни — маъ- 
ш у қ . Ш о ҳни нг феъл-атвори ва гап-сўзла- 
рини ифода этган байтл ар и да ш о ҳ н и бу- 
з у қ ва ф о ҳ и ш а қ и л и б т асви р л аб ди . Уз 
маснавийеи учун бир й и ги т н и ва я н а шоҳ 
й и ги т н и бузуқ ва ф о ҳ и ш а л а р д е к т а ъ р и ф
қ и л г а н и ж у д а н о ж ў я иш д ир. У нин г хо- 
т и р а с и ж у д а к у ч л и э к а н , ў т т и з - қ и р қ
м и н г б а й т н и ёд д ан б и л а р к а н . Ф о р си й
ти л д аги и к к и „ Х а м с а “ нинг акса р байт- 
лар и ёдида бор, дейд и лар . А р у з, қ о ф ия 
ва ш е ъ р и л м и га ан ча м оҳир д и р .
Я н а А ҳ л и й д и р , х а т - с а в о д с и з д и р .
Ш еъ р л а р и ёмон эмас. Девони ҳам бор.
Ч и р о й л и х а т б и т у в ч и л а р д а н ҳ а м
ан ча к и ш и бор эди. Л е к и н барчасин ин г 
п е ш қ а д а м и н а с х т а ъ л и қ ёзу ви д а Султон 
А л и М а ш ҳ а д и й эди. У Султон Ҳ у сайн 
мирзо ва А л и ш е р б е к н и н г кўплаб матн- 
л а р и н и к ў ч и р д и . Ҳар к у н и ўттиз байт 
М ирзо учун ва й и г и р м а байт А ли ш ер- 
бек учун ёзарди.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

БОБУ РНОМЛ
141
М у саввирлардан Б еҳзод эди. Мусав- 
в и р л и к и ш и н и ўта н о зи к қ и л а д и . Л е к и н
соқолси з к и ш и чеҳр аси ни ёмон чизади. 
Б а қ б а қ а с и н и куп узун тортади. Соқол- 
л и к к и ш и н и х у ш ч е ҳ р а қ и л и б юборади.
Я н а , Ш оҳ М узафф ар эди. Ранг-тас- 
вирни ку п нози к қ и л а р эди. Соқолни ҳам 
ўта н о з и к ч и з а р д и . Куп умр к ў р м а д и . 
У н и н г т а с а в в у ф г а оид бир аса р и бор, 
ём он э м а с . А ф т и д а н , а й р и м ф и к р л а р
уни нг ў з и н и к и эмас. А йни ўсаётган дав- 
рида олам дан ўтди.
М у с и қ а ч и л а р д а н қ о н у н н и ҳеч к и м
Х о ж а А б д у л л о М а р в о р и й ч а ч а л о л м а с
эди (бу ҳ ақ д а ёзган эдик).
Я н а , Қ у л м у ҳ ам м ад Удий эди. Гиж- 
ж а к н и ҳам я х ш и ч ал ар д и . У ғ и ж ж а к к а
уч қ и л т а қ д и . Ч о л ғ у ч и л а р д а н ва соз 
а ҳ л и д а н ҳеч ки м унча куп пеш рав бог- 
лаган эм асдир. П еш р авд ан узга куйла- 
ри у н ч а л и к эмасдир.
Я на, Ш а й х и й Н оий эди. Удни, ғиж - 
ж а к н и ҳам я х ш и ч ал ар экан . Ун и к ки - 
ўн уч ёш идан бери н а йни я х ш и чалар- 
кан. Б и р навбат Б ад иу ззам о н м ирзон инг 
суҳбатида бир к у й н и найдан я х ш и чи- 
қ ар ад и . Қ у л м у ҳ ам м ад ғ и ж ж а к д а у куй- 
ни ч а л а о л м а й д и ва: „ Г и ж ж а к ному- 
к а м м а л со зд и р “ , дейди. Ш а й х и й дарҳол 
Қ у л м у ҳ а м м а д н и н г қ ў л и д а н ғ и ж ж а к н и
олиб, у к у й н и ғ и ж ж а к д а я х ш и ва тин иқ 
қ и л и б ч алади.
ТПайхийдан я н а бир нарсани рив о ят 
қ и л а д и л а р : оҳан г и дроки да ш у дар аж а- 
да м о ҳ и р э к а н к и , ф а л о н и н и н г ф а л о н
пардаси бунга оҳ ан гд ир , деб а й та р к ан . 
Л е к и н кўп к у й иж од этм айди . Б и р -и к к и
н а қ ш н и у н и к и , д ей д и лар , холос.
Я н а , Ш о ҳ қ у л и Ғ и ж ж а к и й эди. Ироқ- 
д а н д и р . Х у р о с о н г а к е л и б со з м а ш қ
қ и л и б , ўсди. А н ч аги н а н а қ ш , пеш рав ва 
о ҳ а н г л а р я р а т г а н .
Я на, Ҳ усайн У дий эди. Удни ё қ и м л и
ч алиб, м а ъ н и л и қ ў ш и қ л а р ай тар ди . Уд- 
ни н г т о р л а р и н и я к к а қ и л и б ч а л г а н — 
ш у. Айби бу э д и к и , кўп ноз билан ча- 
лар д и. Ш айбон ийхон бир навбат соз ча- 
л и ш н и бую р ад и. Т а к а л л у ф қ и л и б ҳам
ём он ч а л а д и , ҳам ўз созини олиб кел- 
м ай, я р а м а с соз к ел т и р ад и . Ш айбоний- 
хон буни ф аҳ м л ай д и . З и ёф ат п а й т и д аёқ , 
б ў й н и га боплаб м у ш т т у ш и р и ш л а р и н и
буюради. Ш айб о н ийх о н ни нг олам да қил-
ган бир я х ш и иш и бўлса — ш удир. Зо- 
тан ж у д а тўгри и ш қ и л г а н . Б у н а қ а но- 
з и к э р к а к н у с х а л а р г а бундан қ а т т и қ р о қ
ж азо к ер ак.
Я на, б аст ак о р л ар д ан Ғулом Ш одий 
эди. Ш одий Ҳ о ф изни нг ўғли эди. У соз 
ч а л а р , л е к и н бу со з ан д ал ар д ав р ас и д а 
чалм асди. Я х ш и к у й л ар и ва н а қ ш л а р и
бор. У зам онда у н и н гд ек кў п н а қ ш ва 
куй боғлаган к и ш и й ў қ эди. Охири Шай- 
б о н и й х о н у ни Қ о зо н х о н и М у ҳ а м м а д
А м инхон қ о ш и га юборди. Ундан бош қа 
хабар к елм ади.
Я на, Мир А зу эди. Соз ч алм асди, бас- 
такор эди. Гарчи о згина оҳанг я р ат ган
бўлса-да, я х ш и и ш л а р и бор.
Б ино и й ҳам бастакор эди. Я х ш и куй 
ва н а қ ш л а р и бордир.
Я на бу эл ичра тенги йўқ П аҳлавон 
М у ҳ а м м а д Б у с а и д эди. К у р а ш д а ҳам
п е ш қ а д а м эди. Ш еъ р ҳам ёзарди . Куй 
ва н а қ ш л а р боғларди. „ Ч о р г о ҳ “да бир 
я х ш и н а қ ш и бор. Х уш суҳбат к и ш и эди. 
К у р а ш ч и по л во н б ў л и ш б и л а н б и р га , 
бу н ч ал и к м аъ н ав и й ф а з и л а т л а р н и н г эга- 
си бўлмоқ ғаройибдир.
Султон Ҳ усайн мирзо олам дан ўтга- 
нида м ир зол ар д ан Б ад и уззам он мирэо ва 
М узаф ф ар мирзо ҳозир эдилар. Музаф- 
фар Ҳ усайн мирзо сую кли ўғил ва Му- 
ҳам м ад Б урундуқ барлос, олийихтиёрли 
бек эди, отабеги эди, онаси Хадичабегим 
эди. М ирзонинг эътиборли хотини эди. 
Султон Ҳусайн м ирзонинг туғиш ганлари 
ҳам М узаффар мирзога х ий ла хайрихоҳ 
э д и л а р . Ш у л а р с а б а б л и Б а д и у з з а м о н
мирзо иккиланиб, келмаслик хаёлида эди. 
М узаффар мирзо ва М уҳаммадбек узла- 
ри отланиб бориб, бундай беқарорликни 
м ирзон инг к ў н гли д ан чиқари б, Бадиуз- 
з а м о н м и р з о н и к е л т и р д и л а р . С у л т о н
Ҳ у с а й н м и р з о н и Ҳ и р о т г а олиб бориб, 
подш оҳона расм ва 
қоида билан кўта- 
риб, мадрасасида дафн қилд илар. Бу фур- 
сатда Зун нунбек ҳам ҳозир бўлди. Му- 
ҳам м ад Бурундуқбек, Зуннунбек ва яна 
Султон Ҳ усайн м ир зо д ан қ о л ган ва бу 
м ирзолар билан бўлган беклар йигилиб, 
и ттиф оқ қили б, Б адиуззам он мирзо би- 
л ан М у заф ф ар Ҳ у сайн м и р зо н и Ҳ ирот 
т а х т и д а ш е р и к л и к п о д ш о ҳ қ и л д и л а р . 
Б адиуззам он мирзо эш игида олийихтиёр- 
ли бек Зуннунбек, Музаффар Ҳусайн мир-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

142
БОБУРНОМА
зо эш игида олийихтиёрли бек М уҳаммад 
Б у р у н д у қ б ек т ай и н л ан д и . Б ад и у ззам о н
мирзо томонидан ш аҳ ар қ алъабеги Ш айх 
А ли тагойи, М узаффар мирзо тар аф и дан 
Юсуф А ли к ў к а л д о ш бўлди. Б у қ и з и қ
бир яоқеа эди. П о д ш о ҳ л и к д а ҳеч қачон
ш е р и к л и к э ш и т и л г а н эмас. Ш ай х Саъ- 
дий сўзи м азм у н и н и н г акси содир бўлди. 
Зеро, у „Г ули сто н“ асарида: „Ўн дарвеш
бир ги лам да у х л а й д и л а р у , и к к и подшоҳ 
бир и қ л и м г а с и гм а й д и " , деб ёзган эди.