Халқаро туризм

Банк усули
– халқаро туристлар томонидан 
амалга оширилган валюта операциялари ҳақидаги ахбортларни йиғишдан 
иборат. Марказий (миллий) банк туристик харажатлар ҳисобини тижорат 
банклари ва валюта алмаштириш пунктлари орқали туризм йўналиши бўйича 
хорижий банкнотларни сотиш ва сотиб олиш ҳақида улар тақдим этадиган 
маълумотларга таяниб олиб боради. Банк усули Франция ва бошқа давлатларда 
кенг фойдаланилади. Бу туристлардан қўшимча ахборотлар талаб қилмайди ва 
чегара расмиятчиликларини мураккаблаштирмайди. Шу жумладан, статистика 
органлари ишини ҳам енгиллаштиради. Маълумотларни қайта ишлашни ва 
тўлов балансини тузаётганда марказий (миллий) банк бу ишни бажаради. 
Мунтазам ва оператив равишда тизимлаштирилган материал туристик 
харажатлар динамикасини таҳлил этиш ва улар ўзгаришини кузатиб бориш 
имконини беради. Молия – валюта бозори устидан қатъий назорат қилиш ва 
яхши йўлга қўйилган ҳисобда банк усули халқаро туризм қийматини ишончлик 
баҳолашга ёрдам беради. Аммо, бироқ бу ҳолатда ҳам камчиликлардан қочиш 
имкони бўлмайди. Туристик харажатлар ҳақиқий ҳажми жуда кўп сабабларга 
кўра тўлиқ акс этмаслиги мумкин: 

Валюта 
праллел 
бозорининг 
мавжудлиги 
ва 
молиявий 
суистеъмоллардан, «Қора бозор» мавжуд мамлакатларда валюта 
оқимининг бир қисми банк каналларини четлаб ўтади. Лекин банк 
тармоқлари иштирокида амалга оширилган валюта операциялари ҳам 
уларни ҳали қайд этишни кафолатламайди. Майда алмаштириш 
пунктлари кўп ҳолларда чет эл банкнотларини олди-сотди фактларини 
солиқ тўловини енгиллаштириш мақсадида яшириб қолишади ва бу 
билан туристик харажатлар ҳажмини камайтиришади; 

Жисмоний ва юридик шахсларнинг нақд валютани тўлов воситаси 
сифатида фойдаланишдан бош тортиши оқибатида; 

---

72 

Туристик корхоналар ва ташкилотлар ишида клиринг усули яъни 
туристлар алмашишда ўзаро компенсация ҳисоб-китоблари системаси 
кенг қўлланилади. Бу операциялар, шунингдек туристик товар ва 
хизматларга ташриф буюрувчилар томонидан кредит карточкалари 
бўйича тўловлар банк усулида ҳисобга олинмайди; 

Халқаро валюта операцияларини қайд қилиш пайтида, айниқса йирик 
миқдорда, айрим мамлакатларда қайд этиш зарур бўлган трансмиллий 
операциялар учун юқори остона даражаси белгиланган. Ўртача 
туристик харажатлар, турган гап бу катталикдан ошмайди ва статистик 
ҳисоботларда акс этмайди; 

Мамлакатда вақтинча бўлиш пайтида хорижий туристларда 
алмаштирилмаган маҳаллий валютанинг мавжудлиги. Халқаро 
туристик харажатлар ҳажми банкларда алмаштирилган миллий валюта 
суммасида ўлчанади. Туристлар ватанида алмаштирилган ва олиб 
келган ёки қариндош – уруғларига қарз берган маҳаллий валюта жавоб 
визитлари чоғида