Халқаро туризм

4.3. Туризмда статистик ҳисоб усуллари 
Халқаро туризм статистикаси ахборотларни йиғишнинг турли 
шаклларидан фойдаланади. Статистик кузатувларни ҳисоботлар орқали ёки 
бевосита махсус текширувлар ўтказиш билан олиб борилади. 
Ҳисоботлар орқали статистик кузатувлар.
Бу ҳолатда статистик 
маълумотлар корхоналар, муассасалар, ташкилотлар ва бошқалардан 
белгиланган шакл ва муддатларда олинади. Улар бухгалтерлик ҳисоби ва 
оператив маълумотлар асосида ҳисоботлар тайёрлаб, буларни статистика 
органларига топширадилар. Худди шу ҳисоботлар туризм тўғрисидаги барча 
маълумотларни ўзида акс эттиради. 
Статистикада туристик оқимлар келиши миқдори ва бўлиш давомийлиги 
ҳақида ахборотларни иммиграция хизмати ёки жойлаштириш воситаларидан 
ҳам олиш мумкин. Ҳозирги вақтда жаҳондаги 60 мамлакатда туристлар 
чегарада ва 40 давлатда жойлаштириш воситаларида қайд этиладилар.
Чегарада ҳисоб мамлакатга кириш ва ундан чиқиб кетишда иммиграция 
назорати воситалари орқали юритилади. Бу назорат ўтказиш пунктлари, 
аэропортлар, темирйўл вокзаллари, денгиз портлари, чегара постлари ва ҳ.к. 
ларда амалга оширалади. Саёҳатчи шахс ҳақида асосий ахборот манбаи бўлиб 
махсус қайд қилиш шакли – кириш (чиқиб кетиш) карточкаси, шунингдек чет 
элга чиқиш паспорти ва визалар ҳисобланади. Уларда туристнинг жинси, ёши, 
унинг доимий яшаш жойи (фуқаролиги) ва бораётган мамлакати, мақсади, 
сафар муддати ва бошқа маълумотларни ўзида акс эттиради. Бу маълумотларни 
йиғишни ташриф буюрувчининг чиқишида амалга оширилади. Турист 
қайтишида ўзининг чиқишига қарагандагидан аниқроқ ахборот бериши 
мумкин. Саёҳат йўналиши ва муддатларга кўпинча ҳар хил вазиятлар (об-
ҳавонинг ўзгариши, соғлигининг ёмонлашуви, янги диққатга сазовар жойлар 
ҳақида қўшимча ахборот олиши ва бошқалар) га қараб сафар чоғида аниқлик 
киритилади. 
Чегарада ҳисобга олиш усули жуда кўп мамлакатларда кенг қўлланилади. 
Улардан айримлари чегара статистикаси юритиш соҳасида икки томонлама 
ҳамкорликни мустаҳкам йўлга қўйишган. Мисол учун, Канада давлати АҚШ 
сафаридан қайтган ўз фуқаролари тўғрисида маъулумот йиғади ва бу 
ахборотларни Қўшма Штатлар Миллий туристик маъмуриятига тақдим этади. 
АҚШ ва Канададан ташқари, кириш чегара статистикаси шакли Буюкбритания, 
Ирландия, Испания, Кипр, Португалия, Австралия, Сингапур, Туркия, 
Марказий ва Шарқий Европа давлатлари (Польша, Венгрия, Белгия) ва 
бошқаларда ҳам юритилмоқда. 

---

67 
Мамлакатлар бўйлаб кириш (чиқиш) карточкаларининг шакллари фарқ 
қилишни ҳисобга олиб, БТТ намунавий карточкалар ишлаб чиқди ва барча 
аъзоларига ундан фойдаланишни тавсия этди (шакл 1).